«Η αξία είναι όπως η δόξα. Δεν αγοράζεται με χρήμα. Για να κερδίσεις χρήματα, χρειάζεται κουλτούρα…» θα μου πει στο Μιλάνο ο Τζιάνι Ανιέλι, σε μία από τις συναντήσεις μας με τον Αλέξανδρο Ιόλα. Θεσμικός Συλλέκτης ο ίδιος. Παθιασμένος με την Τέχνη. Κατάλαβα αμέσως ότι υπάρχουν άνθρωποι που έχουν τεράστιους λογαριασμούς σε τράπεζες. Λίγοι όμως είναι οι άνθρωποι που είναι πραγματικά «πλούσιοι» εκ φύσεως.
Πρώτη συνάντηση στο «Factory» του Andy Warhol. Νοέμβριος του 1985. Νέα Υόρκη. Ήμουν προετοιμασμένος καλά. Με είχε προετοιμάσει ο Αλέξανδρος Ιόλας: «Ο Andy βάζει στόχους κάθε μέρα. Οργανώνει τα πάντα. Ενθαρρύνει τους συνεργάτες του. Είναι μαζί τους το ίδιο τρελός. Δεν έχει γραφείο. Ελέγχει όμως τα πάντα. Αναπτύσσει τους ανθρώπους του, κι ας φαίνεται καταθλιπτικός. Είναι το μυστικό του…».
Ήξερα ότι ο Andy Warhol ήταν στραμμένος στην κοινωνία της κατανάλωσης. Της αφθονίας. Της αναλώσιμης εικόνας. Της εφήμερης δημοσιότητας, η οποία κυριαρχούσε στα Μ.Μ.Ε. Ήθελε να κάνει την Τέχνη να είναι μόδα. Ποτέ δεν ήταν στο παρελθόν. Ο Warhol ήταν αυτός ο οποίος, επιτέλους, λειτούργησε σαν ξόρκι στον πουριτανισμό της Αμερικής. Ο ίδιος ό,τι φανταζόταν το μετουσίωνε σε Τέχνη. Οι Αμερικάνοι ταξιδεύανε στο φεγγάρι. Η τηλεόραση είχε αρχίσει να αλλάζει τον τρόπο ζωής και νέα προϊόντα άρχισαν να μπαίνουν στη ζωή της Αμερικής. Δεν γινόταν να ζει με τα πρότυπα του παρελθόντος. Έπρεπε να κάνει την ίδια τη ζωή του έργο τέχνης. Κάτι ακριβό και αναντικατάστατο. Οι καλλιτέχνες έπρεπε να βρουν νέα πρότυπα, να πολιτογραφήσουν τις ιδέες τους. Ο διάλογος να γίνεται πάντα μέσα από την καθημερινότητα. Οι διαφημίσεις είχαν αλλάξει τη ζωή στη Αμερική. Η Μοντέρνα Τέχνη, αλλά και η σύγχρονη επιχείρηση εμπορίας της Τέχνης, ήταν φυσικό να επηρεαστούν.
Από εκεί ξεκινά η πολιτιστική διπλωματία, αφού το έργο τέχνης δεν έχει σύνορα. Είναι ένας θαυμάσιος και ακριβός «διπλωμάτης» ένα έργο τέχνης. Όταν συναντηθήκαμε, καθίσαμε στον μαύρο καναπέ δίπλα στην είσοδο. Δεν ήταν ατελιέ το «Εργοστάσιο». Ήταν επιχείρηση.
«Ποιο είναι το επόμενο βήμα της Τέχνης, Andy;» τον ρώτησα.
«Το επόμενο βήμα είναι η Τέχνη των επιχειρήσεων. Η επιχείρηση της Τέχνης».
«Δηλαδή;»
«Η ιδέα δεν ήταν ποτέ να ζήσουμε για πάντα, αλλά να δημιουργήσουμε κάτι που θα μείνει για πάντα. Αυτό είναι η Τέχνη. Όπως μια επιχείρηση».
Κάθε Συλλέκτης αγοράζει έργα τέχνης για την ικανοποίηση που απολαμβάνει έχοντάς τα στην κατοχή του. Η συγκέντρωση συλλογών τέχνης θεωρείται μια σημαντική επιλογή για επενδύσεις κεφαλαίων. Ανέκαθεν η απόκτηση έργων τέχνης υπήρξε μέσο επίδειξης πλούτου, καλλιέργειας, κοινωνικής καταξίωσης και αποδοχής. Μέχρι και πρόσφατα η αγορά των έργων τέχνης θεωρούνταν αντικείμενο ενδιαφέροντος μονάχα για τους ευκατάστατους και τους πολύ πλούσιους. Ωστόσο, η αγορά των έργων τέχνης ακολουθεί και αυτή τους νόμους του καπιταλισμού, λόγω της παγκοσμιοποίησης και της αυξημένης δυνατότητας πρόσβασης σε πηγές πληροφοριών. Το να πείσεις τον άλλον να συμμετάσχει στο επενδυτικό δώρο της Τέχνης μοιάζει σαν να έχει γεννηθεί η ιδέα της δημιουργίας από τον ίδιο. Μια καλή συμβουλή είναι σαν το λυχνάρι. Πρέπει να «δει» ο άλλος για να πιστέψει. Να παίρνεις την απάντηση «ναι», χωρίς να έχεις προλάβει να ολοκληρώσεις την προτροπή σου.
Η Τέχνη δεν θέλει λόγια. Μια καλή συμβουλή δεν χρειάζεται θόρυβο. Η Τέχνη προτιμά τους ψιθύρους και το μυστήριο. Χρειάζεται τα πιο απαλά λόγια, γιατί από μόνη της εμπεριέχει τα πιο σκληρά επιχειρήματα.
Η μακροχρόνια και συνεχής τάση αύξησης πλούτου, παράλληλα με την αύξηση της γνώσης σε αγορές έργων τέχνης, έχουν ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας ευρύτερης κοινότητας ενδιαφερομένων για συλλογή ή και επένδυση σε συλλεκτικά είδη.
Τα έργα τέχνης αντιμετωπίζονται πλέον ως επενδυτική κατηγορία. Χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και σύμβουλοι Τέχνης προσφέρουν συμβουλευτικές υπηρεσίες για έργα τέχνης, με σκοπό την προστασία από τη διασπορά κινδύνου. Οι κίνδυνοι είναι πολλοί. Χρειάζεται γνώση. Εξειδίκευση.
Κάθε συλλογή είναι ένα concept. Είναι κέφι. Δεν μπορεί να λέγεσαι Συλλέκτης, αν δεν είσαι ερωτευμένος με την Τέχνη. Όπως και στις επιχειρήσεις. Η Τέχνη είναι χρήμα. Ιδέες. Φιλοδοξίες. Ναρκισσισμός. Προσφορά. Ταλέντο. Επίδειξη. Ομορφιά. Κύρος. Ανάταση. Έρωτας. Ανατροπή. Κάθε ερωτευμένος ζηλεύει σαν Οθέλλος και εκδικείται σαν Ιάγος.
Συλλέκτης: Άνθρωπος της σκέψης. Άνθρωπος της δράσης. Κοινωνικός Άνθρωπος. Άνθρωπος της πρώτης γραμμής. Άρα τέσσερις είναι οι αρετές ενός Συμβούλου Τέχνης: Σεμνότητα. Σοβαρότητα. Γνώση. Σιωπή.
Η εμπιστοσύνη αξίζει περισσότερο από το μεγαλύτερο deal. Το να σε εμπιστεύονται πρέπει να επαληθεύεσαι κάθε στιγμή. Με άλλα λόγια. Μια καλή συμβουλή βγαίνει μέσα από τον άλλον σαν κεραυνοβολημένος έρωτας. Σαν να έγινε δική του. Να την υιοθετήσει. Να την ασπαστεί.
Στην Τέχνη κάθε παρατήρηση, κάθε συμβουλή, ισοδυναμεί με βάση την ποιότητα της ζωής που ζεις. Γιατί οι Συλλέκτες εμπιστεύονται περισσότερο τον καλό χαρακτήρα σου από οποιαδήποτε συμβουλή. Με κάθε επένδυση στην Τέχνη, ένα άλλο κέρδος γεννιέται. Το ενδιαφέρον για επενδύσεις έργα τέχνης έχει δεχτεί τεράστια ώθηση, λόγω της πληθώρας διάθεσης πληροφοριών. Βάσεις δεδομένων, δείκτες τιμών έργων τέχνης και εκθέσεις αγορών αποτελούν ουσιώδη εργαλεία για επενδυτές, προκειμένου να επιτευχθούν υψηλές αποδόσεις. Ένας επαρκής αριθμός από δείκτες τιμών που έχουν κατασκευαστεί από δεδομένα, τα οποία κυμαίνονται από τον 17ο αιώνα μέχρι και σήμερα, παρέχει στοιχεία αποδόσεων για καλλιτέχνες. Και όμως. Πέφτουν πολλές φορές έξω. Γιατί τελικά τις τιμές τις διαμορφώνει ένας μονάχα παράγοντας. Το πάθος. Οι αποδόσεις τους είναι πάντα πάνω από τον πληθωρισμό. Δύο είναι οι επικρατέστεροι μέθοδοι κατασκευής δεικτών έργων τέχνης. Η μέθοδος Repeat Sales Regression (RSR) και η Hedonic Pricing Models.
Κάθε μέθοδος έχει τα προτερήματα και τα ελαττώματά της, ενώ και οι δύο βασίζονται σε στοιχεία από πωλήσεις οίκων δημοπρασιών. Και πάλι όμως. Δεν αποτελούν αξιολογικό κριτήριο τα στοιχεία αυτά. Αλίμονο. Ο σύμβουλος Τέχνης πρέπει να είναι πειστικός. Πιστευτός. Αξιόπιστος. Για να είσαι αξιόπιστος, πρέπει να είσαι αληθινός.
Το έργο «Οι Χαρτοπαίκτες», του 1895, πωλήθηκε από τους κληρονόμους του Γιώργου Εμπειρίκου στη βασιλική οικογένεια του Κατάρ, έναντι του αστρονομικού ποσού των 250 εκατ. ευρώ. Η συμφωνία, με ένα και μοναδικό χτύπημα, «έκλεισε» στην υψηλότερη τιμή που είχε πωληθεί ποτέ έργο τέχνης μέχρι τότε. Το 2012. Ο συγκεκριμένος πίνακας αποτελεί κομμάτι μίας σειράς πέντε (5) έργων που ο Σεζάν, ο πρωτοπόρος της μοντέρνας τέχνης, δημιούργησε τη δεκαετία του 1890 λίγο έξω από την Aix-en-Provence, στη νότια Γαλλία. Με εκείνη την αγορά το Κατάρ κέρδισε κάτι περισσότερο από ένα ιμπρεσιονιστικό αριστούργημα. Κέρδισε την είσοδό του σε μια πολύ ιδιαίτερη λέσχη, καθώς υπάρχουν τέσσερις ακόμη «Χαρτοπαίκτες» του Σεζάν, που ανήκουν σε ονομαστές συλλογές, όπως του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης και του Μουσείου Ορσέ. Τώρα το Κατάρ γίνεται μέρος αυτής της ελίτ.
Το μυστικό: Ο Αλέξανδρος Ιόλας είχε προσπαθήσει επανειλημμένα να πείσει τον Εμπειρικό να το αγοράσει. Ο Εμπειρίκος ζούσε τότε σε ένα υπόγειο στη Νέα Υόρκη. Ήθελε να βάλει τον Ιόλα να του αγοράσει βαπόρια. «Εσείς οι εφοπλιστές είστε μαουνιέρηδες της θάλασσας. Μόνο η Τέχνη θα σας κάνει πραγματικά “Πλούσιους”…» του είχε πει.
Πλέον, η αστρονομική τιμή του έργου έβαλε νέα όρια στην αγορά Τέχνης.
«Σε περίπτωση κρίσης θα καταστρεφόσασταν για τους καλλιτέχνες σας;» είχα ρωτήσει τον Αλέξανδρο Ιόλα.
«Α, από τότε που ασκώ το επάγγελμα αυτό, μιλούν συνεχώς για κρίση που θα γίνει το επόμενο έτος. Δεν γνώρισα ποτέ αυτήν την κυρία προσωπικά. Πώς είναι; Ξανθιά, μελαχρινή, κοκκινομάλλα, τι είδος; Τη γνωρίσατε;»
«Πώς πουλάτε έναν πίνακα;»
«Μα εγώ ποτέ δεν πουλάω έναν πίνακα. Κάνω τους ανθρώπους να ερωτεύονται τον πίνακα που αγαπώ».
«Δεν θα παραχωρούσατε λίγη από τη γοητεία σας, που είναι μεγάλη, εάν ο Συλλέκτης που τον κάνατε να ερωτευτεί έναν πίνακά σας τον επιστρέψει λίγο αργότερα, απογοητευμένος από τον έρωτά του; Θα τον ξαναπαίρνατε πίσω;»
«Προσφέρομαι να τον πάρω πίσω αμέσως. Αλλά, όταν ο κύριος το ακούει αυτό, τον ερωτεύεται περισσότερο. Τελευταία, μου συνέβη αυτό με τον μεγαλύτερο ζωγράφο της γκαλερί μου. Ένας αγοραστής επέστρεψε, για να μου πει πως οι φίλοι του ισχυρίζονταν ότι πλήρωσε ένα τρελό ποσό για τον ζωγράφο αυτό. Του είπα να μου επιστρέψει αμέσως τον πίνακα και θα του δώσω και 30% επιπλέον».
Εκτιμάται ότι η αγορά Τέχνης έχει αξία 4 τρισ. δολαρίων και ετήσιο κύκλο εργασιών που φτάνει τα 40 δισ. δολάρια. Με το δεδομένο ότι η αγορά επεκτείνεται όλο και περισσότερο παγκοσμίως, υπάρχουν και κάποιες προβλέψεις βάσει των οποίων ο ετήσιος κύκλος εργασιών της μπορεί να φτάσει έως και τα 200 δισ. δολάρια. Η αγορά Τέχνης παραμένει άκρως μυστικοπαθής. Αυτό την κάνει περισσότερο μυστηριώδη.
Πολλοί με ρωτούν: «Τέχνη ή χρυσό;».
«Την τελευταία δεκαετία, οι επενδύσεις σε μετοχές απέδωσαν 125%, σε χρυσό 28% και σε έργα τέχνης 300%» απαντώ.
Ένας Επενδυτής Τέχνης, όταν διαθέτει έμπειρους ειδικούς, καλή ρευστότητα και επιθυμεί να παραμείνει στην αγορά για διάστημα μεγαλύτερο των 10 ετών, τότε μπορεί να αποκομίσει σημαντικά κέρδη.
Στην Τέχνη δεν μπορούν να ειπωθούν όλα σε όλους. Το μόνο ενδιαφέρον είναι οι εξομολογήσεις των Συλλεκτών από τα κέρδη που αποκομίζουν, επαυξάνοντας τον μύθο της επένδυσης.
Η μόνη αλήθεια για μια επένδυση στην Τέχνη είναι κυρίως αυτό που κρύβει μέσα της.
@ SingularityU Greece Summit
Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση είναι εδώ. Η επιρροή της είναι καθολική και οριζόντια. Φυσικά, επηρεάζει και τον κόσμο της Τέχνης. Το SingularityU Greece Summit 2019 ήρθε σαν ευλογία από χέρι θεού σταλμένη. Ήρθε για να μας μυήσει σε έναν τρόπο σκέψης ο οποίος σε βάζει στο επίκεντρο της «καταιγίδας» των πληροφοριών. Εφαρμογές ενισχυμένης πραγματικότητας θα μας προστατεύουν από πλαστά και αντίγραφα. Νέα δεδομένα παρέχουν ένα νέο είδος αξίας. Με μια φωτογραφική απεικόνιση, έχεις ακαριαία δεκάδες πληροφορίες για το έργο τέχνης που χρειάζεσαι. Η δύναμη της τεχνολογίας κάνει άλματα. Η Τέχνη τα υιοθετεί.
@ ΕΚΕΦΕ ΔΗΜΌΚΡΙΤΟΣ
Ζούμε στην πιο εκπληκτική περίοδο της ανθρώπινης ιστορίας. Η νέα πραγματικότητα απαιτεί νέα οικονομικά και επιχειρηματικά μοντέλα. Η Τέχνη νιώθει «γερασμένη» στις γκαλερί. Νέες αρχές διέπουν τις επενδύσεις. Νέα πρότυπα έρχονται στο προσκήνιο. Τα έργα τέχνης εγκλωβίζονται στους τοίχους των αιθουσών Τέχνης. Αναζητούν νέα πρότυπα προώθησης. Τα οποία θα είναι συμβατά με την επιταχυνόμενη καινοτομία. Η οποία λειτουργεί σαν αντιρυτιδική κρέμα σε γερή δόση. Αυτό παρατήρησα στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος», όπου ο Έλον Μασκ αποφάσισε να εγκαταστήσει στο Τεχνολογικό Πάρκο «Λεύκιππος» ένα σημαντικό κέντρο έρευνας και ανάπτυξης, προσλαμβάνοντας Έλληνες και ξένους μηχανικούς.
Εδώ, η Νανοτεχνολογία και η Τεχνητή Νοημοσύνη με τα big data analytics έχουν να κάνουν με την υγεία. Τα νέα υλικά. Τις τηλεπικοινωνίες. Εδώ η έδρα του πάντα χαμογελαστού Δρ. Γεωργίου Νούνεση, διευθυντή και προέδρου του Δημόκριτου. Εδώ βρίσκεται η δική μας μοναδικότητα. Η δική μας εποχή. Εδώ φωλιάζουν οι δικές μας ιδέες. Εδώ που βρίσκονται το Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, Βιοεπιστημών και Εφαρμογών, Νανοεπιστήμης και Νανοτεχνολογίας, Πυρηνικών και Ραδιολογικών Επιστημών, Πυρηνικής και Σωματιδιακής Φυσικής. Εδώ το Κέντρο Αριστείας στην Τεχνητή Νοημοσύνη, σε συνεργασία με την εταιρεία Ernst & Young.
Φανταστείτε μια αίθουσα Τέχνης στην οποία να μπορείς να τηλεμεταφερθείς πριν την επισκεφθείς. Και να μπορείς να συμμετάσχεις από οπουδήποτε. Να πουλάς και να αγοράζεις. Δεν έχει σημασία σε ποιο μέρος του πλανήτη βρίσκεσαι. Σημασία έχει η ιδέα που έχεις. Στην Τέχνη δεν υπάρχουν περιορισμοί. Υπάρχει μόνο πίστη. Υπάρχει μόνο ελπίδα. Υπάρχει μόνο επιθυμία. Τίποτα δεν πρέπει να μας περιορίζει. Η Τέχνη δεν το ανέχεται αυτό.
Νίκος Σταθούλης
Δημοσιογράφος, Βιογράφος του Αλέξανδρου Ιόλα, Σύμβουλος Τέχνης