Ατενίζοντας το μέλλον της εργασίας με υγεία υγεία και ασφάλεια. Ορθές πρακτικές για τη διασφάλιση του θεσμού υγιούς και ασφαλούς περιβάλλοντος εργασίας.
Η σχέση της εργασίας και της υγείας είναι αμφίδρομη! Η πανδημία Covid-19 κατέδειξε πόσο σημαντική είναι η εφαρμογή κανόνων υγείας και ασφάλειας στην εργασία (ΥΑΕ) για την προστασία της υγείας των εργαζομένων, την ομαλή λειτουργία των επιχειρήσεων και την ενεργοποίηση της παραγωγικότητας. Ένα από τα ζητήματα που απασχολεί την παγκόσμια κοινότητα είναι το πως θα καταφέρουμε να επιτύχουμε σε μέγιστο βαθμό «την υγεία και ασφάλεια στην εργασία σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο εργασίας» με τόσες προκλήσεις όπως (ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη, ψηφιακός μετασχηματισμός της εργασίας) καθώς και πως θα επέλθει μια ισορροπία ανάμεσα στο “Working Time & Work-Life Balance around the world”.
Σύμφωνα και με το Στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία κατά την περίοδο 2021-2027 η επιτήρηση της υγείας των εργαζομένων αποτελεί έργο πρωταρχικής σημασίας, όπου η ύπαρξη καθώς και η διασφάλιση ενός υψηλού επιπέδου προστασίας των εργαζομένων αποτελεί υποχρέωση του εργοδότη αλλά και ένα ισχυρό οικονομικό επιχείρημα. Το κόστος, για την οικονομία της ΕΕ, των ατυχημάτων και των ασθενειών που σχετίζονται με την εργασία υπερβαίνει το 3,3 % του ΑΕΠ ετησίως. Η ύπαρξη καλού επιπέδου ΥΑΕ συμβάλλει στο να καταστούν οι επιχειρήσεις πιο παραγωγικές, ανταγωνιστικές και βιώσιμες. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, για κάθε ευρώ που επενδύεται στην ΥΑΕ, η απόδοση για τον εργοδότη είναι περίπου διπλάσια και συντελεί στη μείωση των δαπανών υγειονομικής περίθαλψης και άλλες κοινωνικές επιβαρύνσεις, ενώ, αντιθέτως, το κόστος λόγω ανεπαρκούς ΥΑΕ είναι υψηλό για τα άτομα, τις επιχειρήσεις και την κοινωνία. Η συλλογή αξιόπιστων πρωτογενών στοιχείων χρησιμεύει στη σωστή εκτίμηση της επαγγελματικής νοσηρότητας και της επιβάρυνσης που αυτή προκαλεί στα ασφαλιστικά ταμεία/οργανισμούς.
Η ευρωπαϊκή οδηγία-πλαίσιο για την ασφάλεια και την υγεία κατά την εργασία από το 1989 αποτελεί τη βάση κοινών αρχών και ελάχιστων προτύπων σε ολόκληρη την ΕΕ. Εστιάζει σε μια νοοτροπία πρόληψης του κινδύνου και καθορίζει υποχρεώσεις των εργοδοτών όσον αφορά: τις εκτιμήσεις κινδύνων· τη λήψη προληπτικών μέτρων· την ενημέρωση των εργαζομένων σχετικά με την ΥΑΕ· την κατάρτιση· τη διαβούλευση· την ισόρροπη συμμετοχή. Η συνεργασία, η τήρηση κοινών προτεραιοτήτων, η ενεργοποίηση επενδύσεων στην ΥΑΕ καθώς και η δέσμευση όλων των φορέων για την εφαρμογή του, αποτελεί χρέος όλων των εμπλεκομένων φορέων.
Οι Ειδικοί Ιατροί Εργασίας παίζουν επιτελικό διοικητικό ρόλο στα θέματα υγείας και ασφάλειας σε μια επιχείρηση, καθώς η επιτήρηση της υγείας έχει σκοπό να διερευνήσει και να αποτιμήσει τη συνολική κατάσταση της υγείας των εργαζομένων όσον αφορά την ικανότητα τους προς εργασία και κατά πόσο μπορούν να διεκπεραιώνουν τα καθήκοντα που τους ανατίθενται με ασφάλεια. Με αυτό τον τρόπο καθορίζονται τα προληπτικά μέτρα προστασίας για τη σωματική, ψυχική ισορροπία και ευεξία των εργαζομένων εξασφαλίζοντας την προσαρμογή της εργασίας στον ανθρώπινο παράγοντα σε ατομικό επίπεδο και όχι το αντίθετο. Η ενίσχυση της νοοτροπίας πρόληψης προϋποθέτει παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση βλαπτικών παραγόντων με στόχο την αποφυγή έκθεσης σε αυτούς (πρωτογενής πρόληψη). Επιπλέον, υψίστης σημασίας είναι η διενέργεια της γενικής εκτίμησης κινδύνων από τους Τεχνικούς Ασφαλείας καθώς και η εκτίμηση της επικινδυνότητας των κινδύνων στον εργαζόμενο, το οποίο αποτελεί αναπόστατο έργο των Ειδικών Ιατρών Εργασίας, με γνώμονα την εκτίμηση του βαθμού έκθεσης σε βλαπτικούς παράγοντες μέσα από το ατομικό ιστορικό και τις εργαστηριακές εξετάσεις ανίχνευσης των διαφόρων παραγόντων, οι οποίες αναζητούν βλάβες διαφόρων οργάνων, χημικές ουσίες που έχουν απορροφηθεί από τον οργανισμό, μεταβολίτες χημικών ουσιών σε βιολογικά υγρά ή άλλες επιδράσεις χημικών ή φυσικών παραγόντων. Η Ιατρική της Εργασίας αφορά την προσυμπτωματική διάγνωση παθήσεων που δεν έχουν ακόμα οδηγήσει σε εκδήλωση κάποιου συμπτώματος (δευτερογενής πρόληψη) καθώς και την πρώιμη διάγνωση επαγγελματικών παθήσεων ή άλλων επιπτώσεων στην υγεία και την έγκαιρη παρέμβαση-αντιμετώπιση τους. Ο Ειδικός Ιατρός Εργασίας ως εξειδικευμένο συμβουλευτικό όργανο των επιχειρήσεων είναι ο πλέον αρμόδιος για την έκδοση Βεβαιώσεων Καταλληλότητας Εργαζομένων, ανεξαρτήτου του χρόνου που θα δαπανηθεί. Επομένως η απεμπλοκή από τα “ξεπερασμένα” ωράρια και τη φυσική παρουσία καταρρίπτει το μύθο ότι οι Ιατροί Εργασίας είναι λίγοι στην Ελλάδα και δεν μπορούν να καλύψουν τις Επιχειρήσεις. Εν έτη 2023, αυτό που υφίσταται η ειδικότητα της Ιατρικής της Εργασίας (και μόνη αυτή από όλες τις ιατρικές ειδικότητες) είναι η μεγαλύτερη υποτίμηση της εδώ και δεκαετίες, ξεκινώντας από την εξίσωση της ειδικότητας με Ιατρούς άλλων ειδικοτήτων (που εξασκούν μια 2η ειδικότητα την οποία και δεν έχουν). Ο δρόμος είναι μακρύς, οι νέοι Ιατροί χρειάζονται κίνητρα για να ακολουθήσουν την Ειδικότητα της Ιατρικής της Εργασίας (με περισσότερες θέσεις ειδικότητας, υποχρεωτική διδασκαλία Ιατρικής της Εργασίας στα Πανεπιστήμια, εξειδικευμένη εκπαίδευση), τήρηση ηθικής δεοντολογίας στην αγορά εργασίας και σεβασμός σε μια ειδικότητα που έχει τόσα να προσφέρει εφόσον υπάρξουν και τα απαραίτητα κονδύλια για να την στηρίξουν σαν θεσμό. Οι εξελίξεις του μέλλοντος μας καθιστούν υπόχρεους να υποστηρίζουμε την εξειδίκευση για το καλό όλων και όχι την ισοπέδωση!
Είναι επιτακτική η ανάγκη να εκσυγχρονιστεί η Νομοθεσία περί Υγείας και Ασφάλειας (από το 1985), εν έτη 2023, όσον αφορά την υποχρέωση εκτίμησης της υγείας όλων των εργαζομένων ανεξαρτήτως αν ανήκουν σε επιχείρηση >50 ατόμων, καθώς οι περισσότεροι εργαζόμενοι απασχολούνται σε μικρού ή μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις όπου δεν χρησιμοποιούνται υπηρεσίες Ιατρού Εργασίας. Ο παρών Νόμος δεν ορίζει την υποχρεωτική παροχή υπηρεσιών Ιατρού Εργασίας, παρά μόνο σε επιχειρήσεις >50 εργαζομένων. Εν αντιθέσει, στις Ευρωπαϊκές χώρες κάθε εργαζόμενος υποχρεούται σε έκδοση βεβαίωσης καταλληλόλητας σε ατομικό επίπεδο, όπου και αν απασχολείται. Η προστασία της υγείας των εργαζομένων δεν πρέπει να εξαρτάται αμιγώς από τον αριθμό του ανθρωπίνου δυναμικού της επιχείρησης όπου εργάζεται.
H ηγεσία του μέλλοντος βασίζεται στην ευγένεια, την εν συναίσθηση, την ευελιξία, την ενδυνάμωση και εξειδίκευση των εργαζομένων.
Το “Working time & Work Life balance around the world” εξετάζει τις δυο κύριες πτυχές του χρόνου εργασίας: τις ώρες εργασίας και τα συστήματα κατανομής του χρόνου εργασίας (ωράρια), του τόπου εργασίας (π.χ. υιοθέτηση τηλεργασίας όπου είναι εφικτό, κάποιες μέρες το μήνα) και τις επιπτώσεις τους στην απόδοση των επιχειρήσεων και στην ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής των εργαζομένων. Το γεγονός ότι οι πολλές ώρες εργασίας είναι παραγωγικές είναι μύθος! Η μείωση των ωρών εργασίας βελτιώνει τη φθίνουσα οριακή παραγωγικότητα. Το “Work Flexibility” δηλαδή το που και πως εργάζεται κανείς βελτιώνει και ωφελεί την ισορροπία οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής. Το υγιές εργατικό δυναμικό αποτελεί θεμελιώδη βάση μιας ισχυρής και ανθεκτικής οικονομίας και κοινωνίας. Η ενθάρρυνση για επιλογή υγιεινών τρόπων ζωής στον χώρο εργασίας μπορεί να μειώσει σημαντικά τη συχνότητα απουσίας από την εργασία, νόσησης. Συχνά τίθεται το ερώτημα «μέχρι πότε θα πρέπει να εργάζεται κανείς, μέχρι πότε θεωρείται ικανός προς εργασία»? Είναι επιτακτική η ανάγκη να καθοριστούν, σχετικά με τη γήρανση, όροι για τη συμμετοχή των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας στην αγορά εργασίας καθώς και μέτρα με στόχο τη βελτίωση των επιδόσεων των ατόμων με αναπηρία στην αγορά εργασίας. Η δέσμη αυτή θα περιλαμβάνει καθοδήγηση και υποστήριξη της αμοιβαίας μάθησης όσον αφορά: την εγγύηση της υγείας και της ασφάλειας στην εργασία· και τα προγράμματα επαγγελματικής αποκατάστασης για άτομα που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις ή υπήρξαν θύματα ατυχημάτων (τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία 2021-2030). Παροχές και διευκολύνσεις για τις γυναίκες εργαζόμενες – μητέρες που αποτελούν το 40% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού. Υιοθέτηση πολιτικών που αφορούν δύο βιολογικές λειτουργίες (έμμηνος ρύση/εμμηνόπαυση) που αναπόφευκτα επηρεάζουν τη ζωή κάθε γυναίκας. Η ίδρυση και εφαρμογή διαδικαστικών πρωτοκόλλων που ορίζουν συγκεκριμένα τον τρόπο επανένταξης σε ένα χώρο εργασίας είναι καίριας σημασίας. Στην εποχή μας είναι επιτακτική η ανάγκη, σύμφωνα με την προσέγγιση «όραμα μηδέν», για μείωση των θανάτων που συνδέονται με την εργασία. Η πρόληψη των θανάτων που συνδέονται με την εργασία θα καταστεί εφικτή μόνο μέσω: i) διεξοδικής έρευνας (αιτιολογική ανάλυση, διερεύνηση, καταγραφή) των ατυχημάτων και των θανάτων στον χώρο εργασίας· ii) εντοπισμού και αντιμετώπισης των αιτιών για τα εν λόγω ατυχήματα και θανάτους· iii)αύξησης της ευαισθητοποίησης όσον αφορά τους κινδύνους από εργατικά ατυχήματα, τραυματισμούς και επαγγελματικές ασθένειες· iv) ενίσχυσης της επιβολής των υφιστάμενων κανόνων και κατευθυντήριων γραμμών, βελτίωση και δημιουργία κατάλληλων συνθηκών εργασίας, εκτός των άλλων και σε επίπεδο υγείας και ασφάλειας, για όλα τα άτομα.
Με την πάροδο του χρόνου εντοπίστηκαν αρκετές προκλήσεις, όπως η ανάγκη να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην εκτίμηση κινδύνων και επικινδυνότητας, στην αναγνώριση και δημιουργία καταλόγου καταγραφής επαγγελματικών ασθενειών/νόσων (που να περιλαμβάνει όχι μόνο κατάλογο αυτών των νόσων, άλλα και τα κριτήρια για τη διάγνωση τους), στην πρόληψη των ασθενειών που σχετίζονται με την εργασία, επικαιροποιήσεις της οδηγίας για τους καρκινογόνους και μεταλλαξιογόνους παράγοντες και στους τομείς των οριακών τιμών έκθεσης και των βιολογικών παραγόντων. Επίκαιρο και καίριο ερώτημα της εποχής κατά πόσο η νόσος COVID-19 πρέπει να συμπεριλαμβάνεται στις επαγγελματικές ασθένειες στην Ελλάδα και με βάσει ποια κριτήρια, όπως συμβαίνει ήδη σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες.
Η δέσμευση της ΕΕ για καταπολέμηση του καρκίνου που σχετίζεται με την εργασία συνάδει επίσης με τη στρατηγική του χάρτη πορείας για τις καρκινογόνες ουσίες ούτως ώστε να εφαρμόσουν άμεσα τις οριακές τιμές και άλλες διατάξεις που εγκρίθηκαν σε επίπεδο ΕΕ, περιορίζοντας την έκθεση σε 26 επικίνδυνες ουσίες και, συνεπώς, βελτιώνοντας τις συνθήκες εργασίας για περίπου 40 εκατομμύρια εργαζόμενους και καθορίζοντας τις οριακές τιμές προστασίας σχετικά με επικίνδυνες ουσίες. Ο καρκίνος είναι η κύρια αιτία των θανάτων που συνδέονται με την εργασία στην ΕΕ. Εκτιμάται ότι οι καρκινογόνες ουσίες ευθύνονται για 100.000 θανάτους στον χώρο εργασίας εξαιτίας επαγγελματικού καρκίνου κάθε χρόνο. Οι δράσεις ενάντια στους κινδύνους στον χώρο εργασίας είναι σημαντικές συνιστώσες του ευρωπαϊκού σχεδίου για την καταπολέμηση τους. Επικίνδυνες ουσίες μπορούν να εντοπιστούν σε όλους σχεδόν τους χώρους εργασίας και εκατομμύρια εργαζόμενοι στην ΕΕ εκτίθενται σ’ αυτές καθημερινά. Εξίσου σημαντικό είναι να δοθεί προτεραιότητα στην επικαιροποίηση και επέκταση της προστασίας των εργαζομένων που εκτίθενται σε τοξικές για την αναπαραγωγή ουσίες, να καταρτιστεί ειδικός κατάλογος με τις βασικές τοξικές για την αναπαραγωγή ουσίες που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν επειγόντως, να προστεθούν οι τοξικές για την αναπαραγωγή ουσίες και τα επικίνδυνα φαρμακευτικά προϊόντα στους καρκινογόνους και μεταλλαξιογόνους παράγοντες και να καθοριστούν οριακές τιμές, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι τοξικές για την αναπαραγωγή ουσίες μπορεί να έχουν δύο είδη διαφορετικών επιπτώσεων: i) επιπτώσεις στη σεξουαλική λειτουργία και τη γονιμότητα· και ii) επιπτώσεις στην ανάπτυξη του εμβρύου ή του παιδιού. Πρόκειται για σοβαρούς κινδύνους για την υγεία, οι οποίοι μπορούν να οδηγήσουν σε αυτόματη αποβολή, θνησιγένεια ή περιορισμένη γνωστική ανάπτυξη των παιδιών που θα συλληφθούν υπό τις συνθήκες αυτές. Σύμφωνα με εκτίμηση, οι τοξικές για την αναπαραγωγή ουσίες μπορεί να είναι υπεύθυνες για έως και 1274 νέες περιπτώσεις προβλημάτων αναπαραγωγικής υγείας ετησίως, που συνεπάγονται οικονομικό κόστος 381 εκατ. Euro κατ’ έτος. Τα καρδιαγγειακά νοσήματα, είναι η δεύτερη μεγαλύτερη αιτία θανάτων που συνδέονται με την εργασία στην ΕΕ.
Η υγεία και η ασφάλεια είναι θεσμός που θα πρέπει να διδάσκεται και στα εκπαιδευτικά ιδρύματα/σχολεία, καθώς οι μαθητές αποτελούν το μέλλον της εργασίας, με την υλοποίηση «εκστρατειών του EU-OSHA για υγιείς χώρους εργασίας» την περίοδο 2023-2025 για τη διαμόρφωση ενός ασφαλούς και υγιούς ψηφιακού μέλλοντος, αξιολόγηση αναδυόμενων ζητημάτων που σχετίζονται με την ψυχική υγεία των εργαζομένων, εκτίμηση και ιεράρχηση των κινδύνων που απαιτούν ανάληψη δράσης. Η βία, η παρενόχληση ή οι διακρίσεις στον χώρο εργασίας, ανεξαρτήτως του αν ασκούνται λόγω φύλου, ηλικίας, αναπηρίας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής και γενετήσιου προσανατολισμού, μπορούν να επηρεάσουν την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων και, συνεπώς, να έχουν αρνητικές συνέπειες για όσους τις υφίστανται. Η ευαισθητοποίηση και η εφαρμογή ειδικών κανόνων για την έμφυλη βία και παρενόχληση στην εργασία θα πρέπει να ισχυροποιηθούν μέσω νομοθετικών προτάσεων για την πρόληψη και την καταπολέμηση της έμφυλης βίας.
Η ανάγκη για κατάρτιση σχεδίων ετοιμότητας για μελλοντικές κρίσεις στο πλαίσιο των εθνικών στρατηγικών ΥΑΕ, συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής των κατευθυντήριων γραμμών και εργαλείων της ΕΕ απαιτεί ευαισθητοποίηση, σχεδιασμό και λήψη προληπτικών μέτρων από πλευράς των εργοδοτών, ανάπτυξη ικανοτήτων των εργοδοτών, ώστε να διασφαλιστεί η ασφάλεια στην εργασία χάρη στην κατάρτιση και την εκπαίδευση και αποδοχή από πλευράς όλων των παραγόντων, της ευθύνης τους να τηρούν τους κανόνες και τις κατευθυντήριες γραμμές.
Το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) διατίθεται για τη στήριξη μέτρων που αποσκοπούν στην προώθηση της βιώσιμης, ποιοτικής απασχόλησης και της κοινωνικής ένταξης, με ποσοστό 25 % να προορίζεται ειδικά για την τελευταία. Τα κράτη μέλη μπορούν να αξιοποιήσουν το ΕΚΤ για επενδύσεις: i) σε καινοτόμες και πιο παραγωγικές εργασιακές ρυθμίσεις· ii) σε κατάρτιση· iii) σε εκστρατείες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης σχετικά με υγιεινούς τρόπους ζωής· iv) στην ευεξία στην εργασία· και v) στη στήριξη των επιθεωρητών εργασίας, vi) στην απευθείας συνεργασία με εξειδικευμένους τεχνικούς ασφαλείας και Ειδικούς Ιατρούς Εργασίας. Σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, οι απειλές για την υγεία και την ασφάλεια δεν γνωρίζουν σύνορα. Οι χώρες σε ολόκληρο τον κόσμο επωφελούνται από την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και τη γνώση που αποκτούν η μία από τις εμπειρίες της άλλης. Είναι καίριας σημασίας να ενισχυθεί η στενή συνεργασία ανταλλαγής απόψεων με τις χώρες-εταίρους της ΕΕ, τους περιφερειακούς και διεθνείς οργανισμούς και άλλα διεθνή φόρουμ προκειμένου να τεθούν υψηλότερα πρότυπα για την ΥΑΕ παγκοσμίως. Στόχος στην Ελλάδα είναι η κινητοποίηση όλων των ενδιαφερόμενων μερών (εθνικές διοικήσεις, συμπεριλαμβανομένων των επιθεωρήσεων εργασίας, εργοδότες, εργαζόμενους, ειδικούς ιατρούς εργασίας, τεχνικούς ασφαλείας και άλλους αρμόδιους για την ΥΑΕ φορείς) με άξονα κοινές προτεραιότητες σχετικά με την προστασία της υγείας και της ασφάλειας των εργαζομένων και την εφαρμογή νέων μέτρων στην πράξη. Η σύνοδος κορυφής του 2023 για την ΥΑΕ θα επιτρέψει να αποτιμηθεί η πρόοδος που επιτελέστηκε όσον αφορά το φιλόδοξο πλαίσιο και να διενεργηθεί αξιολόγηση της προσαρμογής υπό το πρίσμα του ραγδαίως μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος εργασίας.
Ελένη Ζορμπά, MD, PHD, Ειδικός Ιατρός Εργασίας, Μέλος της International Commission on Occupational Health (ICOH), Σύμβουλος – Εμπειρογνώμων Επιχειρήσεων & Βιομηχανιών σε θέματα υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας: “Εργασιακή υγεία στην Ελλάδα” | Date: 09/02/2023 © Energizing Greece Magazine | 2nd Edition March 2023 |
About The Author
