Οι αερομεταφορές ήταν ένας από τους πρώτους τομείς που πριν από 100 χρόνια ξεπέρασε τα εθνικά σύνορα (φέτος τον Οκτώβριο η αεροπορική εταιρεία KLM έγινε η πρώτη αεροπορική εταιρεία που εόρτασε 100 χρόνια συνεχούς λειτουργίας). Οι αερομεταφορές ήταν και είναι συνώνυμες της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Είναι αυτές που συνδέουν τον κόσμο και κάνουν πιο εύκολο τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Το 2010 η ηφαιστειακή έκρηξη στην Ισλανδία προκάλεσε τέτοια αναστάτωση στις αερομεταφορές, που οι επιπτώσεις έγιναν αισθητές σε όλο τον κόσμο – από τους αγρότες στην Κένυα μέχρι την αλυσίδα εφοδιασμού τροφίμων στη Μέση Ανατολή. Οι αερομεταφορές όμως παραδοσιακά δραστηριοποιούνται σε ένα δύσκολο περιβάλλον, γεμάτο προκλήσεις, αφού είναι ευάλωτες σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως οι τιμές των καυσίμων, οι διακυμάνσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών και η πολιτική αστάθεια, και επηρεάζονται άμεσα από τις οικονομικές διακυμάνσεις. Ο ανθρώπινος παράγοντας διαδραμάτιζε πάντα σημαντικό ρόλο στις αερομεταφορές, ενώ τα πρόσφατα ατυχήματα απέδειξαν για άλλη μία φορά πόσο σημαντικοί είναι οι άνθρωποι για τον κλάδο. Στον Hermes – Air Transport Organisation πάντα τονίζουμε αυτό το στοιχείο του ανθρώπινου παράγοντα, και γι’ αυτό έχουμε εστιάσει σε δύο τομείς ιδιαίτερης σημασίας για τις αερομεταφορές:
- Εκπαίδευση, Απόδοση και Επιδόσεις στις Αερομεταφορές: Υλοποιώντας και Διατηρώντας τα Οφέλη
- Ψηφιοποίηση, Τεχνητή Νοημοσύνη στις Αερομεταφορές και ο Ανθρώπινος Παράγοντας
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΑΠΟΔΟΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΕΡΟΜΕΤΑΦΟΡΕΣ: ΥΛΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΗΡΩΝΤΑΣ ΤΑ ΟΦΕΛΗ
Οι αερομεταφορές αναμένεται να διπλασιαστούν μέσα στα επόμενα είκοσι χρόνια. Αυτό, αναπόφευκτα, θα δημιουργήσει νέες προκλήσεις, τόσο σε σχέση με τον τεχνολογικό εξοπλισμό (π.χ.αεροσκάφη) και τις υποδομές (π.χ. πληροφορική, αεροδρόμια), όσο και σε σχέση με την πρόσληψη και την ανάπτυξη του προσωπικού. Σε αυτά τα πλαίσια, η εκπαίδευση και η κατάρτιση στον τομέα (τόσο τεχνική όσο και διαχειριστική) δεν πρέπει να θεωρούνται απλά ως κόστος, αλλά ως ο χάρτης πορείας προς την επίτευξη της ανταγωνιστικότητας και της επιτυχίας στην αγορά. Η προτεραιότητα στο ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί κυρίαρχο παράγοντα σε έναν αυξανόμενα αυτοματοποιημένο τομέα και θα πρέπει να σχεδιαστούν και να υιοθετηθούν κατάλληλες διαδικασίες, για να υπάρξει ανταπόκριση στα διάφορα κενά σε θέματα γνώσεων και δεξιοτήτων. Επιπλέον, είναι σημαντικό να επιτευχθεί η κατάλληλη κλίμακα ατόμων εκπαιδευμένων και καταρτισμένων στον τομέα, για να υλοποιηθούν και να διατηρηθούν τα οφέλη για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη και εμπλεκόμενους φορείς. Κατά συνέπεια, η αντιμετώπιση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στον τομέα αποτελεί ζωτικό θέμα τόσο από ποσοτική άποψη (π.χ. αριθμός εκπαιδευμένων υπαλλήλων) όσο και από ποιοτική (π.χ. σε σχέση με την κάλυψη του χάσματος δεξιοτήτων μεταξύ του τι απαιτείται από την αγορά και του τι προσφέρεται από τους παρόχους υπηρεσιών εκπαίδευσης).
Η Εκπαίδευση και η Κατάρτιση στον Τομέα των Αερομεταφορών ως Επένδυση
Σε αυτά τα πλαίσια, η εκπαίδευση και η κατάρτιση στον τομέα των Αερομεταφορών πρέπει να αντιμετωπιστούν ως επένδυση που θα βασίζεται σε τρεις (3) βασικούς πυλώνες: κόστος, απόδοση και κινδύνους. Για το άτομο που αναζητεί κατάρτιση και ανάπτυξη, το κόστος έχει ουσιαστικά δύο συνιστώσες: τη χρηματική διάσταση, σε σχέση με τα απαιτούμενα δίδακτρα, και τη χρονική διάσταση, σε σχέση με τον χρόνο που απαιτείται για να ολοκληρωθεί η κατάρτιση. Η απόδοση σχετίζεται με τον μισθό, τις δυνατότητες επαγγελματικής εξέλιξης, τα μη-χρηματικά οφέλη (όπως η ασφάλιση υγείας) και τα οφέλη σε είδος (όπως τα δωρεάν αεροπορικά εισιτήρια) που προσφέρει η σταδιοδρομία στις αερομεταφορές. Οι κίνδυνοι αναφέρονται στις πιθανότητες μη εύρεσης εργασίας μετά την ολοκλήρωση της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, αλλά και στην πιθανότητα εγκλωβισμού σε κατώτερη του αναμενομένου επαγγελματική εξέλιξη, λόγω της χαμηλής δυνατότητας μεταφοράς των αποκτηθεισών δεξιοτήτων. Υπάρχουν επίσης κόστη, οφέλη και κίνδυνοι και από τη μεριά των οργανισμών που δραστηριοποιούνται στις αερομεταφορές. Ο οργανισμός καταβάλλει κόστη είτε άμεσα, μέσω της ανάγκης κατάρτισης του προσωπικού εντός του οργανισμού, είτε επιχορηγώντας την κατάρτιση από συνεργαζόμενους ή τρίτους οργανισμούς. Στα οφέλη περιλαμβάνονται η βελτιωμένη απόδοση του εκπαιδευμένου προσωπικού και η παραμονή του στον οργανισμό. Οι κίνδυνοι σχετίζονται με την πιθανότητα το εκπαι- δευμένο προσωπικό να φύγει από τον οργανισμό, αφού εκπαιδευτεί, ενδεχομένως και προς ανταγωνιστές.
Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, για να μπορέσουν η εκπαίδευση και η κατάρτιση στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας να αναπτυχθούν και να ευδοκιμήσουν στο μέλλον, πρέπει να εξεταστούν σοβαρά οι παρακάτω παράμετροι:
Πρώτον, ποιος θα αναλάβει το κόστος της εκπαίδευσης και της κατάρτισης; Το κόστος πρέπει να το αναλάβει ο εκπαιδευόμενος, ο πάροχος των υπηρεσιών πολιτικής αεροπορίας (π.χ. η αεροπορική εταιρεία, το αεροδρόμιο κ.λπ.) ή, ακόμη, και οι κυβερνήσεις; Σε ένα περιβάλλον αγοράς στο οποίο προσφέρονται ολοένα και περισσότερες ευκαιρίες μετα-δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, οι κυβερνήσεις πολλών κρατών θα είναι απρόθυμες να χρηματοδοτήσουν προγράμματα εκπαίδευσης και κατάρτισης που απευθύνονται σε έναν μόνο κλάδο. Αφού η παροχή της εκπαίδευσης και της κατάρτισης είναι ακριβή, κυρίως στον τομέα της κατάρτισης των ιπτάμενων πληρωμάτων, αλλά και σε σχέση με άλλες διαχειριστικές και διευθυντικές δεξιότητες, οι ενδιαφερόμενοι μπορεί τελικά να επιλέξουν άλλες, λιγότερο ακριβές σταδιοδρομίες. Πολλοί παροχείς υπηρεσιών αερομεταφορών, όπως οι αεροπορικές εταιρείες, λειτουργούν με μικρό ποσοστό κέρδους, γεγονός που μειώνει τις δυνατότητές τους αλλά και τη διάθεσή τους να χρηματοδοτήσουν προγράμματα κατάρτισης, ειδικά αν αυτές οι δεξιότητες μπορούν εύκολα να μεταβιβαστούν σε άλλους οργανισμούς. Με τον ίδιο τρόπο, οι κυβερνήσεις είναι απρόθυμες να επιχορηγήσουν προγράμματα εκπαίδευσης στις αερομεταφορές, ακόμη και αν προκύπτουν εξωτερικά οφέλη (π.χ. για το εμπόριο και τον τουρισμό), δεδομένου ότι υπάρχουν άλλες προτεραιότητες δαπανών, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο τομέας των αερομεταφορών συνδέεται με αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις, όπως οι εκπομπές διοξειδίων του άνθρακα.
Δεύτερον, ο τομέας των αερομεταφορών δεν είναι ιδιαίτερα ελκυστικός για τους νεοεισερχόμενους στην αγορά υπαλλήλους, αντίθετα με ό,τι συνέβαινε στο παρελθόν. Πολλά άτομα που ανήκουν στη γενιά Υ και στη γενιά Ζ ελκύονται από εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε πιο δυναμικούς τομείς, όπως οι νεοφυείς επιχειρήσεις στον τομέα της Πληροφορικής, που χαρακτηρίζονται ενδεχομένως από πολύ μεγαλύτερες αποδόσεις και ανταποδόσεις, καθώς και από τον ενθουσιασμό εργασίας σε πρωτοποριακούς τομείς. Επιπλέον, οι αερομεταφορές δεν θεωρούνται τόσο «πράσινος» και φιλικός προς το περιβάλλον κλάδος, όσο άλλοι, δεδομένης της συμβολής τους στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Οι νέοι εργαζόμενοι προτιμούν να απασχοληθούν σε τομείς που θεωρούνται φιλικότεροι προς το περιβάλλον.
Τρίτον, δεδομένης της ταχείας μεταβολής των συνθηκών στην τεχνολογία, οι κίνδυνοι που αφορούν την εκπαίδευση και την κατάρτιση στις αερομεταφορές αυξάνονται. Θέσεις εργασίας στον κλάδο μπορούν να αντικατασταθούν από τεχνολογικές λύσεις, καθώς θέσεις-κλειδιά, όπως ο έλεγχος της εναέριας κυκλοφορίας, μεταμορφώνονται ριζικά χάρη στην τεχνολογία. Οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί πρέπει να βρίσκονται στην αιχμή της τεχνολογίας, αλλιώς οι γνώσεις και οι δεξιότητες που αποκομίζουν οι σπουδαστές θα καταστούν άχρηστες στο άμεσο μέλλον.
Προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν
Με βάση την παραπάνω συζήτηση, οι παρακάτω προκλήσεις προκύπτουν σε σχέση με την εκπαίδευση και την κατάρτιση στον τομέα των αερομεταφορών:
– Ικανοποίηση των Αναγκών ενός αναπτυσσόμενου κλάδου: Οι αερομεταφορές αναμένεται να συνεχίσουν την αύξησή τους τα επόμενα χρόνια, με κάποιες γεωγραφικές περιοχές, όπως οι περιοχές της Ασίας και της Αφρικής, να σημειώνουν μεγαλύτερη ανάπτυξη. Η ανάπτυξη αυτή θα δημιουργήσει αυξημένες ανάγκες για προσωπικό σε όλους τους τομείς των αερομεταφορών.
– Ανταγωνισμός για το Προσωπικό: Οι αερομεταφορές πρέπει να ανταγωνιστούν άλλους κλάδους για το διαθέσιμο προσωπικό. Με τη γήρανση του πληθυσμού σε πολλές περιοχές του κόσμου, υπάρχουν λιγότεροι «νέοι άνθρωποι» ως ποσοστό του συνολικού πληθυσμού. Παραδοσιακά, οι αερομεταφορές βασίζονταν στις παροχές σε ταξίδια, ως βασικό κίνητρο προσέλκυσης νέων εργαζομένων στον τομέα. Ωστόσο, αυτές δεν είναι πια τα βασικά οφέλη που αναζητούν οι νεότερες γενιές. Ενδιαφέρονται ίσως περισσότερο για ευκαιρίες προσωπικής ανάπτυξης και εξέλιξης. Επιπλέον, οι περισσότεροι φορείς που δραστηριοποιούνται στις αερομεταφορές παραδοσιακά δεν είναι τόσο επικερδείς, ούτε προσφέρουν την ίδια εργασιακή ασφάλεια με άλλους κλάδους. Επομένως, με βάση το μισθολόγιο και τις δυνατότητες προσωπικής ανάπτυξης και εξέλιξης, ο κλάδος των αερομεταφορών μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες στην προσέλκυση προσωπικού, αφού θα ανταγωνίζεται άλλους, πιο ελκυστικούς και με υψηλότερες απολαβές κλάδους.
– Διατήρηση του Προσωπικού: Άμεσα συνδεδεμένο με τις προκλήσεις πρόσληψης νέου προσωπικού είναι και το πρόβλημα διατήρησης του υφιστάμενου και του μελλοντικού προσωπικού. Με δεδομένη την ανάγκη για προσωπική ανάπτυξη, ο κλάδος θα πρέπει να δημιουργήσει προγράμματα εκπαίδευσης μέσα στους ίδιους τους οργανισμούς και να συνεργαστεί με εκπαιδευτικούς φορείς, για να διευκολύνει αυτή την ανάπτυξη. Η διατήρηση του προσωπικού αποτελεί βασικό πρόβλημα για περιοχές με χαμηλότερα επίπεδα μισθών, αφού το προσωπικό μπορεί να μετακινηθεί σε θέσεις με μεγαλύτερες απολαβές σε άλλες γεωγραφικές περιοχές. Επομένως, η δημιουργία ευκαιριών ανάπτυξης στις περιοχές με χαμηλό μισθολόγιο είναι ζωτικής σημασίας.
– Παροχή Ευκαιριών Κατάρτισης: Ο κλάδος των αερομεταφορών δεν μπορεί μόνος του να καλύψει πλήρως τις ανάγκες του σε κατάρτιση και εκπαίδευση. Επομένως, πρέπει να συνεργαστεί με εκπαιδευτικά ιδρύματα και άλλους παροχείς κατάρτισης και επιμόρφωσης. Τα παραδοσιακά εκπαιδευτικά ιδρύματα είναι αυτά που μπορούν να προσφέρουν τις τεχνικές δεξιότητες («soft skills») που χρειάζεται η πολιτική αεροπορία. Όμως, ο τομέας των αερομεταφορών θα ανταγωνιστεί άλλους κλάδους για την απορρόφηση των αποφοίτων αυτών των ιδρυμάτων, δηλαδή των νέων εργαζομένων. Υπάρχουν τρόποι ώστε οι αερομεταφορές να αυξήσουν τις πιθανότητές τους να προσλάβουν νέους εργαζομένους από αυτά τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως η προσφορά προγραμμάτων πρακτικής εξάσκησης, η συνεργασία με τα γραφεία ευρέσεως εργασίας των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και η εθελοντική ομιλία στελεχών των αερομεταφορών μέσα στις τάξεις των ιδρυμάτων. Από την άλλη, η κατάρτιση σε τεχνολογικές δεξιότητες επιτυγχάνεται καλύτερα με εσωτερικά εκπαιδευτικά προγράμματα ή σε συνεργασία με εξειδικευμένους εκπαιδευτικούς οργανισμούς. Τα παραδοσιακά εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν έχουν συνήθως την απαραίτητη τεχνογνωσία για να προσφέρουν αυτού του είδους την κατάρτιση.
– Κάλυψη του Χάσματος μεταξύ των δύο Φύλων και Αντιμετώπιση της Διαφορετικότητας: Στο σύγχρονο απελευθερωμένο και εμπορευματοποιημένο περιβάλλον, οι γνώσεις οικονομικών, διαχείρισης και μάρκετινγκ, καθώς και οι προσωπικές και κοινωνικές ικανότητες (soft skills, είναι απαραίτητες για την αποτελεσματική διοίκηση μιας επιχείρησης. Η πρόσληψη προσωπικού σε αυτούς τους τομείς αλλά και σε άλλους, περισσότερο τεχνικούς, είναι καθοριστική. Κατά συνέπεια, ο κλάδος πρέπει να αναζητήσει άτομα που υποεκπροσωπούνται στις αερομεταφορές. Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να προσληφθούν περισσότερες γυναίκες, αφού το ποσοστό γυναικών που απασχολούνται στις αερομεταφορές είναι χαμηλό, σε σχέση με το ποσοστό των γυναικών στο ευρύτερο εργατικό δυναμικό.
– Αυτοματοποίηση και Τεχνητή Νοημοσύνη: Η εκπαίδευση στις αερομεταφορές πρέπει να δώσει έμφαση στους τομείς των επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανολογίας και των μαθηματικών (STEM-ETMM), ώστε να βοηθήσει τους νεοπροσληφθέντες και το υπάρχον προσωπικό να εξοικειωθούν με τις βασικές αρχές των επιστημών και της τεχνολογίας. Οι αναμενόμενες εξελίξεις στην τεχνολογία θα έχουν μελλοντικά σημαντικές επιπτώσεις για τις θέσεις εργασίας στον τομέα των αερομεταφορών, αλλά και για την εκπαίδευση του προσωπικού που θα αναλάβει αυτές τις θέσεις. Η καθιέρωση των μη επανδρωμένων και των τηλεχειριζόμενων σκαφών θέτει υπό αμφισβήτηση την ανάγκη εκπαίδευσης πιλότων· ρομπότ θα μπορούν να αναλάβουν πολλά από τα επιχειρησιακά καθήκοντα που εκτελούνται τώρα από ανθρώπους· η τεχνολογία αλυσίδας κοινοποιήσεων (block chain) θα μειώσει τα σφάλματα και την ανάγκη για ελέγχους, ενώ η τεχνητή νοημοσύνη θα καταστήσει τους αναλυτές δεδομένων και τα διευθυντικά στελέχη λιγότερο απαραίτητους, αν όχι και περιττούς.
ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ, ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΣΤΙΣ ΑΕΡΟΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ Ο ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ
Μετά από πολλές δεκαετίες δοκιμών και αποτυχιών, η τεχνητή νοημοσύνη είναι στα πρόθυρα ενός σημαντικού άλματος… Οι κολοσσοί της τεχνολογίας και οι μυημένοι στον ψηφιακό κόσμο ήδη επενδύουν και αξιοποιούν την τεχνολογία σε μεγάλη κλίμακα, όμως η υιοθέτηση αυτών των εξελίξεων από άλλους, λιγότερο ψηφιακά ώριμους τομείς και εταιρείες καθυστερεί και υστερεί».
Ο ρυθμός των αλλαγών στις αερομεταφορές που καθορίζουν η ψηφιοποίηση και η τεχνητή νοημοσύνη είναι ταχύς και ολοένα αυξανόμενος, και επηρεάζει σχεδόν κάθε λειτουργία του κλάδου – από τη μεγαλύτερη αυτονομία των αεροσκαφών στον αέρα, τις αλλαγές στον σχεδιασμό των αεροσκαφών και των άλλων ιπτάμενων οχημάτων, στη διαχείριση της εναέριας κυκλοφορίας έως τις λειτουργίες στο έδαφος, την ασφάλεια και την εμπειρία του επιβάτη. Είναι πια φανερό ότι η αυξανόμενη χρήση της ψηφιοποίησης και της τεχνητής νοημοσύνης στις αερομεταφορές θα προκαλέσει σημαντικές αναταράξεις στο σημερινό εργατικό περιβάλλον.
Αν και κάποιες θέσεις εργασίας θα χαθούν, καθώς οι εργαζόμενοι θα αντικαθίστανται από τεχνολογικές λύσεις, πολύ περισσότεροι εργαζόμενοι θα χρειαστεί να επανεκπαιδευτούν, για να προσαρμοστούν και να εξοικειωθούν με τις νέες τεχνολογίες. «Ο ψηφιακός μετασχηματισμός απαιτεί από τους εργαζομένους ένα τελείως διαφορετικό σύνολο δεξιοτήτων, σε σχέση με αυτούς που απασχολούνται στη σύγχρονη οικονομία, και θα δημιουργήσει νέα είδη απασχόλησης και νέες θέσεις εργασίες… Προκλήσεις όπως η διαχείριση των επιπτώσεων της αυτοματοποίησης στην απασχόληση, η επανειδίκευση του εργατικού δυναμικού του τομέα στις ανάγκες της ψηφιακής οικονομίας και η δημιουργία δικτύου ασφαλείας για τους εργαζομένους σε ένα περιβάλλον ευέλικτης εργασίας και ευέλικτου εργατικού δυναμικού πρέπει να αντιμετωπιστούν συλλογικά από τον ίδιο τον κλάδο, τις ρυθμιστικές αρχές και τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής».
Οι αερομεταφορές ήταν πάντα πρωτοπόροι και θα παραμείνουν η κινητήρια δύναμη του μέλλοντος.
Δρ. Κώστας Ιατρού, Director General Hermes – Air Transport Organisation
You could find out more about Hermes – Air Transport Organisation HERE