
Στο σημερινό ταχέως εξελισσόμενο επιχειρηματικό τοπίο, η προώθηση της καινοτομίας είναι απαραίτητη για τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα των εθνών. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έχει θεωρηθεί ως κρίσιμη έννοια στη στρατηγική διαχείριση. Το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα έχει ενσωματωθεί τόσο ως άμεση όσο και ως έμμεση έννοια σε μελέτες στον τομέα της στρατηγικής διαχείρισης. Ενώ προηγούμενες μελέτες (χρόνια μεταξύ 1985 και 2000) στη διοίκηση επιχειρήσεων επικεντρώθηκαν στη διαμόρφωση επιχειρηματικών στρατηγικών για την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος (Porter, 1989), πιο πρόσφατες μελέτες (χρόνια μεταξύ 2000 και 2015): επικεντρώθηκαν στην μετατροπή του οράματος των επιχειρήσεων από ένα όραμα με στόχο το οικονομικό κέρδος σε ένα όραμα με στόχο το κοινωνικό πλεονέκτημα (Cantele and Zardini, 2018; Singh et al., 2019). Αυτός ο αναδυόμενος διάλογος που συνδυάζει την έννοια του κοινωνικού πλεονεκτήματος με το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (Okafor, Adusei and Adeleye, 2021) υποδηλώνει έναν ανθρώπινο μετασχηματισμό (Cillo et al., 2019; Porter and Kramer, 2019) στην έννοια του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος (Εικόνα 1).

Για να κατανοήσουν τους παράγοντες που συμβάλλουν στην καινοτομία σε επίπεδο χώρας, οικονομολόγοι και ερευνητές έχουν εξερευνήσει διάφορα μοντέλα. Ένα τέτοιο μοντέλο με επιρροή είναι το «Porter’s Diamond Model», που προτείνεται από τον Michael Porter, διάσημο οικονομολόγο και καθηγητή στο Harvard Business School.
Το παρόν άρθρο στοχεύει στην ανάλυση του μοντέλου του Porter’s Diamond καθώς και της σημασίας του στη διαμόρφωση ενός οικοσυστήματος καινοτομίας. Στο βιβλίο του, «The Competitive Advantage of Nations (1990),» ο Michael Porter παρουσίασε το μοντέλο του για την ανάλυση πιθανών δυνατών σημείων και αδυναμιών που μπορούν να δώσουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ή, αντίστοιχα, μειονέκτημα σε μια χώρα ή σε μια εγχώρια βιομηχανία. Το μοντέλο είναι γνωστό ως «Porter’s Diamond» και περιλαμβάνει τέσσερις βασικούς παράγοντες. Το μοντέλο Porter’s Diamond είναι ένα πλαίσιο που αναλύει και εξηγεί το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των εθνών. Προσδιορίζει τέσσερις αλληλένδετους παράγοντες που επηρεάζουν την ικανότητα μιας χώρας να καινοτομεί και να ανταγωνίζεται σε παγκόσμια κλίμακα.
Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν (Εικόνα 2):
- Συντελεστές παραγωγής.
- Παράγοντες ζήτησης.
- Στρατηγική των επιχειρήσεων, εταιρική δομή, και ανταγωνισμός καθώς και οι αλληλεπιδράσεις τους.
- Συναφείς και υποστηρικτικές βιομηχανίες.

(1990): Competitive Advantage of Nations].
Πηγή: Nayak et. Al, 2022, Journal of Business Research
1. Συντελεστές παραγωγής:
Οι συνθήκες παραγόντων περιλαμβάνουν τους διαθέσιμους πόρους ενός έθνους, φυσικούς και ανθρώπινους, συμπεριλαμβανομένου του ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, των υποδομών, του κεφαλαίου, της τεχνολογικής εμπειρογνωμοσύνης και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων της εκάστοτε χώρας. Αυτοί οι παράγοντες διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην υποστήριξη της καινοτομίας παρέχοντας τη βάση για έρευνα και ανάπτυξη, τη δημιουργία γνώσης και τη διαθεσιμότητα κρίσιμων εισροών.
2. Παράγοντες ζήτησης:
Οι συνθήκες ζήτησης αναφέρονται στα χαρακτηριστικά και την πολυπλοκότητα της εγχώριας αγοράς. Οι ισχυροί και απαιτητικοί πελάτες μπορούν να οδηγήσουν τις εταιρείες να καινοτομήσουν και να αναπτύξουν νέα προϊόντα ή υπηρεσίες για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Επιπλέον, η παρουσία απαιτητικών πελατών βοηθά τις επιχειρήσεις να προβλέπουν και να ανταποκρίνονται στις παγκόσμιες τάσεις της αγοράς, ενισχύοντας την καινοτομία και τη διεθνή ανταγωνιστικότητα.
3. Στρατηγική των επιχειρήσεων, εταιρική δομή, και ανταγωνισμός καθώς και οι αλληλεπιδράσεις τους:
Ο τελικός καθοριστικός παράγοντας του μοντέλου “Porter’s Diamond” περιστρέφεται γύρω από την ένταση του τοπικού ανταγωνισμού και τις στρατηγικές που εφαρμόζουν οι επιχειρήσεις. Ο έντονος ανταγωνισμός μπορεί να οδηγήσει τις εταιρείες να καινοτομήσουν και να βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα, την ποιότητα και την παραγωγικότητά τους. Επιπλέον, οι υποστηρικτικές κυβερνητικές πολιτικές, οι κανονισμοί και το συνολικό επιχειρηματικό περιβάλλον μπορούν να επηρεάσουν την ικανότητα των επιχειρήσεων να καινοτομούν και να ανταγωνίζονται αποτελεσματικά.
4. Συναφείς και υποστηρικτικές βιομηχανίες:
Η παρουσία ανταγωνιστικών και συμπληρωματικών βιομηχανιών σε μια χώρα μπορεί να επηρεάσει σημαντικά το οικοσύστημα καινοτομίας. Όταν οι εταιρείες λειτουργούν παράλληλα με άλλους συναφείς κλάδους, μπορούν να επωφεληθούν από την κοινή γνώση, τους εξειδικευμένους προμηθευτές και το εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό. Ένα τέτοιο περιβάλλον ενθαρρύνει τη συνεργασία, τη μεταφορά γνώσης και την ανταλλαγή ιδεών, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση της καινοτομίας. Οι άλλες παράμετροι που λειτουργούν συμπληρωματικά είναι οι εκάστοτε κυβερνήσεις και οι επενδυτικές ευκαιρίες οι οποίες μαζί με τις υπόλοιπες τέσσερις παραμέτρους δημιουργούν ένα σύστημα με αλληλεπιδρώντα στοιχεία, γνωστό και ως το Διαμάντι του Porter (Porter’s Diamond). Σκεπτόμενοι πώς αυτοί οι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τη δική σας βιομηχανία ή την προσωπική σας κατάσταση, μπορείτε να διαμορφώσετε τον τρόπο που αναπτύσσεστε εσείς ή ο οργανισμός σας, με τέτοιο τρόπο ώστε να ευδοκιμεί σε μια εξαιρετικά ανταγωνιστική παγκόσμια αγορά. O Porter πιστεύει πως το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα δεν το κατέχουν οι εκάστοτε χώρες, αλλά οι βιομηχανίες αυτών. Και είναι οι εταιρείες που παρέχουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Στην ανάλυση του Porter, ένα έθνος χτίζει το ανταγωνιστικό του πλεονέκτημα μέσω των εταιρειών του στην εγχώρια αγορά πρώτα. Αυτό σημαίνει αναγκαστικά ότι η εγχώρια αγορά πρέπει να παρέχει τους απαραίτητους συντελεστές παραγωγής καθώς και τους παράγοντες ζήτησης, με τη μορφή εκπαιδευμένου, ειδικευμένου εργατικού δυναμικού, διαθεσιμότητας πόρων και μιας καταναλωτικής αγοράς με επαρκή αγοραστική δύναμη, ποικιλία αναγκών, ανοδική κινητικότητα κ.λπ. Στην πραγματικότητα, πιστεύει ότι όσο πιο εξελιγμένοι και ώριμοι είναι οι καταναλωτές της εγχώριας αγοράς, τόσο περισσότερο ωθεί τις εταιρείες να καινοτομήσουν και να αυξήσουν το ανταγωνιστικό τους πλεονέκτημα.
Εν πάση περιπτώσει, από τότε που ο Porter τα έγραψε αυτά πριν από περισσότερα από 30 χρόνια, αξίζει να εξεταστεί η συνάφεια της ιδέας του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των εθνών και των θεωριών του σε έναν κόσμο όπου πολλά έχουν αλλάξει στα ενδιάμεσα χρόνια. Ο κόσμος έχει γίνει πολύ πιο διασυνδεδεμένος, μέσω επιχειρηματικών επενδύσεων, εμπορικών και οικονομικών δεσμών. Από πολλές απόψεις, ο κόσμος που προέβλεψε ο Porter για χώρες που απολάμβαναν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μέσω των δραστηριοτήτων των εταιρειών τους στο εξωτερικό έχει φτάσει στο τέλος του, καθώς ακόμη και οι αλυσίδες εφοδιασμού έχουν ενσωματωθεί σε όλο τον κόσμο. Ωστόσο προκύπτει το ερώτημα εάν ο τόσο υψηλός και περίπλοκος βαθμός παγκοσμιοποίησης και διασύνδεσης, που έχει επιτευχθεί, αποτελεί πρόκληση για το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των εθνών;
Κατά τη γνώμη μου, υπάρχουν δύο τρόποι με τους οποίους μπορεί να συμβεί αυτό:
i. μέσω των ομογενοποιητικών επιδράσεων της παγκοσμιοποίησης, καθώς αυτή επεκτείνεται σε περισσότερες χώρες και αγορές, και..
ii. μέσω της αυξημένης συγκέντρωσης ισχύος στην αγορά που τείνει να αμβλύνει τον ανταγωνισμό.
Αν εφαρμόσω αυτή τη θεωρία στον σημερινό παγκοσμιοποιημένο κόσμο και λάβω υπόψη μου τα δύο θέματα/ τις δύο ανησυχίες που προανέφερα νωρίτερα στο άρθρο, διαπιστώνω ότι η θεωρία του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος εξακολουθεί να διατηρεί τη συνάφειά της.
Πιο συγκεκριμένα, εδώ είναι μερικά από τα συμπεράσματά μου:
- Δεδομένου ότι οι εταιρείες ανταγωνίζονται μεταξύ τους και αποκτούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μέσω του μοντέλου των πέντε δυνάμεων του Porter (Εικόνα 3) , οι δραστηριότητές τους στο εξωτερικό ή σε παγκόσμιο επίπεδο θα ακολουθήσουν παρόμοιο μοτίβο
- Η ομογενοποίηση, επομένως, δεν αποτελεί τέτοια απειλή, εφόσον οι εταιρείες συνεχίζουν να καινοτομούν
- Δεδομένου ότι οι βιομηχανίες ανταγωνίζονται σε επίπεδο χώρας και οικονομίας για να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα μέσω της θεωρίας διαμαντιών, υπάρχει κάθε ανάγκη να επενδύσουμε στην Ε&Α προκειμένου να διατηρήσουμε το προβάδισμα στο εσωτερικό και διεθνώς
- Η άμβλυνση του ανταγωνισμού μέσω της αυξημένης συγκέντρωσης ισχύος στην αγορά αποτελεί απειλή για τις μικρότερες και μεσαίες επιχειρήσεις. Όσον αφορά τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, θα συνέχιζαν να ανταγωνίζονται στο εσωτερικό και στο εξωτερικό όπως έκαναν πάντα, καθώς το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα ενός έθνους βασίζεται κυρίως σε αυτές.

Επομένως, φαίνεται ότι το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των εθνών δεν αμφισβητείται ακόμη πάρα πολύ από τις δυνάμεις της ομογενοποίησης και του μειωμένου ανταγωνισμού, θεωρώντας ότι εξακολουθούν να αποτελούν θεμιτές ανησυχίες και μπορούν να επιβραδύνουν σημαντικά τις κινητήριες δυνάμεις καινοτομίας.
Εδώ ο ρόλος των κυβερνήσεων γίνεται ζωτικής σημασίας. Δεν απαιτείται απλώς να διαχειρίζονται καλύτερα τη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης για τους λαούς τους, αλλά πρέπει να διαμορφώνουν πολιτικές που ενθαρρύνουν και επιτρέπουν τις επενδύσεις, τη βελτίωση των συντελεστών παραγωγής και τους παράγοντες ζήτησης, καθώς και να ρυθμίζουν αντιμονοπωλιακά και άλλα σημαντικά θέματα. Οι κυβερνήσεις έχουν να διαδραματίσουν τεράστιο ρόλο στη δημιουργία παραγόντων, δηλαδή στην εκπαίδευση των ανθρώπων τους με τα υψηλότερα πρότυπα και τη διασφάλιση της διαθεσιμότητας ενός υγιούς, μορφωμένου εργατικού δυναμικού καθώς και της διαθεσιμότητας γης, κεφαλαίου και υποδομής. Οι συνθήκες ζήτησης μπορούν επίσης να βελτιωθούν από τις κυβερνήσεις μέσω καλά διατυπωμένων και προοδευτικών φορολογικών πολιτικών.
Ο Porter, δικαίως, δεν είναι υπέρ της υπερβολικής κρατικής παρέμβασης ή ρύθμισης, καθώς αυτά τείνουν να αποθαρρύνουν τις επενδύσεις και την ανάπτυξη των επιχειρήσεων. Επίσης, δεν είναι υπέρ των κυβερνήσεων που προσπαθούν ενεργά να ενθαρρύνουν τους εθνικούς πρωταθλητές, αλλά είναι επίσης αρνητικά προσκείμενος προς τον προστατευτισμό, είτε είναι δασμολογικού είτε μη δασμολογικού χαρακτήρα. Στην πραγματικότητα, όταν δούμε τη θεωρία του Porter για τα στάδια ανάπτυξης του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, γίνεται ακόμη πιο σαφές σε ποιο στάδιο και τι είδους ρόλο μπορεί να παίξει η κυβέρνηση.
Ο Porter γράφει ότι μια χώρα περνά από τέσσερα στάδια ανάπτυξης ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος:
- Με γνώμονα τους παράγοντες,
- Με γνώμονα τις επενδύσεις,
- Με γνώμονα την καινοτομία και
- Με γνώμονα τον πλούτο.
Ο Porter πιστεύει ότι ένα έθνος επιτυγχάνει το μεγαλύτερο ανταγωνιστικό του πλεονέκτημα όταν φτάσει στο στάδιο που βασίζεται στην καινοτομία, καθώς αυτό συμβαίνει όταν εφαρμόζονται πλήρως όλες οι διαστάσεις της θεωρίας του διαμαντιού. Μπορούμε να δούμε ότι οι κυβερνήσεις διαδραματίζουν σημαντικότερο ρόλο στα στάδια που αφορούν στους παράγοντες και στις επενδύσεις. Γράφει επίσης ότι μια χώρα τείνει να παρακμάζει όταν φτάνει στο στάδιο που βασίζεται στον πλούτο, καθώς συνήθως επωφελείται από τον πλούτο που έχει αποκτήσει στο παρελθόν. Υποθέτω ότι σε αυτό το στάδιο, μια χώρα δεν κατανέμει τους πόρους της με τον βέλτιστο τρόπο, είτε για να βελτιώσει την παραγωγικότητα, είτε για να καινοτομήσει και να ανταγωνιστεί σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τέλος, καταλαβαίνουμε ποιοι τομείς είναι πιθανό να κυριαρχήσουν στο μέλλον και πώς οι εταιρείες και οι χώρες θα πορευτούν προς το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Κατά τη γνώμη μου, η συνάφεια του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος θα είναι μεγαλύτερη σε αυτούς τους κλάδους, καθώς θα κυριαρχούν στο επιχειρηματικό τοπίο και στη ζωή μας. Πρόκειται για την τεχνολογία πληροφοριών, την τεχνητή νοημοσύνη, κβαντικός υπολογισμός, τον αυτοματισμό, την καθαρή και πράσινη τεχνολογία, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρικών οχημάτων και της τεχνολογίας μπαταριών, τα φάρμακα και την υγειονομική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένης της ψηφιακής υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και των τηλεπικοινωνιών και των μέσων ενημέρωσης. Αυτό είναι το πεδίο μάχης όπου οι εταιρείες και οι χώρες θα διεκδικήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα τις επόμενες δεκαετίες. Φυσικά για όλα τα παραπάνω, οι επιχειρήσεις θα πρέπει να επενδύουν στη συνεχή κατάρτιση του προσωπικού τους για να διατηρήσουν το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Συνοψίζοντας:
Η καινοτομία διαδραματίζει ζωτικό ρόλο στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας στον παγκόσμιο στίβο. Το μοντέλο του “Porter’s Diamond” παρέχει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο για την ανάλυση και την κατανόηση των παραγόντων που διαμορφώνουν το οικοσύστημα καινοτομίας μιας χώρας. Λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες παραγόντων, τις συνθήκες ζήτησης, τους σχετικούς κλάδους και τη στρατηγική της εταιρείας, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι ηγέτες επιχειρήσεων μπορούν να ενισχύσουν στρατηγικά τις ικανότητες καινοτομίας της χώρας τους.
Αξιοποιώντας τις γνώσεις που παρέχονται από το μοντέλο Porter’s Diamond, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι ηγέτες των επιχειρήσεων μπορούν να λάβουν τεκμηριωμένες αποφάσεις για να ενισχύσουν τις δυνατότητες καινοτομίας της χώρας τους. Για παράδειγμα, οι κυβερνήσεις μπορούν να επενδύσουν στην εκπαίδευση και την κατάρτιση για να αναπτύξουν ένα εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό, να προωθήσουν τη συνεργασία μεταξύ βιομηχανικών ομάδων και να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον που ευνοεί τις επιχειρηματικές δραστηριότητες. Ομοίως, οι επιχειρήσεις μπορούν να εντοπίσουν τομείς προς βελτίωση, όπως η ενίσχυση των αλυσίδων εφοδιασμού, η βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων ή η ενίσχυση της δέσμευσης των πελατών, για να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην παγκόσμια αγορά.
Επιπλέον, το μοντέλο Porter’s Diamond ενθαρρύνει τη συνεργασία/σύμπραξη και τη συνεργασία μεταξύ ακαδημαϊκού κόσμου, βιομηχανίας και κυβερνητικών φορέων. Αυτή η συλλογική προσέγγιση προωθεί την ανταλλαγή γνώσης, την έρευνα και την ανάπτυξη και τη μεταφορά τεχνολογίας, τα οποία είναι κρίσιμα για την καλλιέργεια της καινοτομίας.
Ας ελπίσουμε ότι τα ακαδημαϊκά μας ιδρύματα και τα ερευνητικά μας κέντρα σε συνεργασία με την βιομηχανία (επιχειρήσεις) θα προχωρήσουν προς την ανάπτυξη μέσω της καινοτομίας και θα προσφέρουν στην Ελλάδα το ανταγωνιστικό της πλεονέκτημα μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Είναι ένα πολύτιμο εργαλείο που μπορούν να αξιοποιήσουν όλες οι επιχειρήσεις. Μικρές και μεγάλες.

Prof. Panayiotis H. Ketikidis, BSc, MSc, PhD Chairperson, Board of Directors – Thessaloniki Innovation Zone (TIZ) Vice President of Research and Innovation, University of York Europe Campus, CITY College Chairperson of the South East European Research Center (SEERC) Executive Board Member of EBAN – The European Trade Association for Business Angels, Seed Funds and Early Stage Market Players Co-Founder of HeBAN – The Hellenic Business Angels Network Emeritus Member of the Management Board – Exporters Association of Greece Member of the Education, Innovation and Entrepreneurship Committee – Hellenic American Chamber of Commerce: “Είναι ευσεβής στόχος η ενίσχυση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος;Ο ρόλος του μοντέλου “Porter’s Diamond” στο οικοσύστημα καινοτομίας” © Diamond Pages Magazine | September 2023 |