The Quintuple Helix Model (QHM) for more inclusive and systemic transition towards Circular Economy (CE): Prof. Panayiotis H. KETIKIDIS, BSc, MSc, PhD and Sanja Arsova, BSc, MSc, PhD©
«Η μετάβαση στην κυκλική οικονομία θα είναι συστημική, βαθιά και μεταμορφωτική, στην ΕΕ και όχι μόνο. Θα είναι ενοχλητική μερικές φορές, επομένως πρέπει να είναι δίκαιη. Θα απαιτήσει ευθυγράμμιση και συνεργασία όλων των ενδιαφερομένων σε όλα τα επίπεδα —ΕΕ, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό και διεθνές». (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2020)
Λαμβάνοντας υπόψη τις γεωγραφικές, περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές πτυχές, μια κυκλική οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα θα είναι διαφορετική σε κάθε ευρωπαϊκή πόλη και περιοχή. Η βιομηχανική δομή της πόλης ή της περιοχής είναι επίσης ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, με τομείς έντασης υπηρεσιών και πόρων που απαιτούν ξεχωριστούς τύπους υποστήριξης. Για παράδειγμα, οι δυσκολίες στην εφαρμογή αποδοτικών μέσων μεταφοράς, συστημάτων τηλεθέρμανσης και οικονομίας διαμοιρασμού είναι πολύ μεγαλύτερες σε λιγότερο προσβάσιμες περιοχές (π.χ. νησιά και περιφερειακές περιοχές), σε αντίθεση με τις μητροπολιτικές περιοχές με μεγαλύτερη κρίσιμη μάζα. Όπως επισημαίνεται στην έκθεση της ΕτΠ (2019), «η ποικιλομορφία των εδαφικών πλαισίων μεταφράζεται σε διαφορετικές ανάγκες και ευκαιρίες που πρέπει να αντιμετωπίζουν οι κυκλικές οικονομικές προσεγγίσεις» (ΕτΠ, 2019).
Η μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία είναι μια συστημική αλλαγή (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2015). Εκτός από τις καθοδηγούμενες δεσμεύσεις που επηρεάζουν κάθε στάδιο της αλυσίδας αξίας και τους βασικούς τομείς, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί ένα κατάλληλο περιβάλλον για την άνθηση μιας κυκλικής οικονομίας χαμηλών εκπομπών άνθρακα, όπου μπορούν να κινητοποιηθούν πόροι. Η καινοτομία έχει πρωταγωνιστικό ρόλο σε αυτή τη συστημική αλλαγή. Η επανεξέταση του τρόπου λειτουργίας της μεταποίησης, της κατανάλωσης και της μετατροπής των απορριμμάτων σε αγαθά υψηλής προστιθέμενης αξίας συνεπάγεται νέες τεχνολογίες, διαδικασίες, υπηρεσίες και επιχειρηματικά μοντέλα. Ως εκ τούτου, η προώθηση της έρευνας και της καινοτομίας (Ε&Κ) είναι το κλειδί για την προώθηση της μετάβασης, η οποία θα είναι καθοριστική για την υποστήριξη της ανταγωνιστικότητας και τον εκσυγχρονισμό της βιομηχανίας της ΕΕ (ΕτΠ, 2019).
Βασικό στοιχείο για την αποτελεσματική, έγκαιρη και δίκαιη εφαρμογή του Σχεδίου Δράσης για τη Νέα Κυκλική Οικονομία και την Πράσινη Συμφωνία είναι η συμμετοχή ενός ευρέος φάσματος ενδιαφερομένων και η αξιοποίηση της εμπειρίας και της γνώσης τους (ΕτΠ, 2020∙ ΕτΠ2020α). Η δέσμευση είναι απαραίτητη σε όλα τα επίπεδα, από το ευρωπαϊκό έως το τοπικό, και από όλους τους παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης, της βιομηχανίας, του ακαδημαϊκού χώρου, της κοινωνίας των πολιτών και των πολιτών (ΟΟΣΑ, 2020). Η συμπερίληψη τεχνικής υποστήριξης από ερευνητές και ινστιτούτα, η αξιοποίηση των καινοτόμων προσεγγίσεων από τη βιομηχανία και η κάλυψη προσεγγίσεων από κάτω προς τα πάνω από το ευρύτερο κοινό βελτιώνει την ανθεκτικότητα των πολιτικών, συμβάλλει στην ευρύτερη και ταχύτερη αποδοχή, και τελικά οδηγεί σε καλύτερα αποτελέσματα (ΕτΠ, 2020). Οι δυναμικές, σαφείς και προσαρμοσμένες στρατηγικές επικοινωνίας αποτελούν προϋπόθεση για τη συμπερίληψη όλων των ενδιαφερομένων. Ωστόσο, οι πληροφορίες από μόνες τους είναι ανεπαρκείς: η ευαισθητοποίηση σχετικά με το κόστος, τα οφέλη, τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της κυκλικής οικονομίας είναι εξίσου σημαντική. Διαφορετικές ομάδες παραγόντων έχουν διαφορετικούς στόχους και κίνητρα για να στραφούν προς την κυκλική οικονομία. Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό να ενθαρρυνθούν όλα τα μέρη να αναζητήσουν κοινούς στόχους, παροτρύνοντάς τα να δημιουργήσουν τις συνθήκες ενός πλαισίου για την οικοδόμηση συνεργειών στη σωστή κλίμακα και την ελαχιστοποίηση των μελλοντικών υποχρεώσεων για την κοινωνία γενικότερα (ΟΟΣΑ, 2020).
The environment is not perceived as a mere helix; rather, it is seen at the centre of the model, as a driver of innovation, influencing and inspiring the other helices, and moreover as a reference point for all CE efforts, aiming to preserve the natural ecosystem
Σε αυτό το πλαίσιο, αναδεικνύεται το μοντέλο της Τριπλής Έλικας (TH), που αντιπροσωπεύει τον παραδοσιακό δεσμό ακαδημίας-βιομηχανίας-κυβέρνησης. Αυτό βασίζεται στην πολιτική δέσμευση, το σαφές όραμα για το συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας/περιοχής (που ορίζεται ως στρατηγικές προτεραιότητες), την κινητοποίηση των ενδιαφερομένων και των φορέων της τριπλής έλικας για καινοτομία, πειραματισμό και επιχειρηματική ανακάλυψη (Arsova κ.α., 2020).
Ωστόσο, παρόλο που το μοντέλο της Τριπλής Έλικας είναι πιθανώς το πιο ευρέως υιοθετημένο, δεν είναι αρκετά περιεκτικό όταν πρόκειται για περίπλοκα σενάρια όπως η χάραξη πολιτικών κυκλικής οικονομίας. Εστιάζοντας στη σχέση βιομηχανίας-κυβέρνησης-πανεπιστημίου, αγνοεί την κοινωνική διάσταση. Ως εκ τούτου, η «κοινωνική φωνή» δεν λαμβάνεται πλήρως υπόψη στη διαδικασία. Όπως συζητήθηκε παραπάνω, αυτή η διάσταση μπορεί να είναι καίριας σημασίας για τον σχεδιασμό παρεμβάσεων στην κυκλική οικονομία, ειδικά σε περιβάλλοντα από κάτω προς τα πάνω. Ως εκ τούτου, προκύπτει η ανάγκη για ένα πιο περιεκτικό μοντέλο (Arsova κ.α., 2021· Arsova κ.α., 2020α).
Η προσέγγιση του Quadruple Helix Model (QRH) [Τετραπλού Μοντέλου Έλικας] διευρύνει την προσέγγιση του Τριπλού Μοντέλου αναγνωρίζοντας τον ενεργό ρόλο της κοινωνίας των πολιτών όχι μόνο ως καταναλωτές, αλλά και ως χρήστες καινοτομίας. Επομένως, μια τέτοια προσέγγιση αναγνωρίζει τη συμβολή στον κύκλο της καινοτομίας που προκύπτει από την ένταξη της κοινωνίας των πολιτών. Σε αυτό το πλαίσιο, η κοινωνία των πολιτών δεν προορίζεται ως απλός χρήστης (π.χ. οι πολίτες όχι μόνο απαιτούν καινοτόμα προϊόντα και υπηρεσίες), αλλά γίνονται σημαντικό στοιχείο του συστήματος καινοτομίας. Οι επιχειρήσεις και ο ακαδημαϊκός κόσμος βρίσκονται κυρίως εκεί για να υποστηρίξουν την κοινωνία των πολιτών σε δραστηριότητες καινοτομίας και η κυβερνητική έλικα καθιερώνει το ρυθμιστικό πλαίσιο, αλλά παρέχει επίσης την οικονομική υποστήριξη για τη χάραξη και την εφαρμογή στρατηγικών και πολιτικών καινοτομίας (Arsova κ.α., 2021· Arsova κ.α., 2020α).
Ωστόσο, δεδομένου ότι η κυκλική οικονομία συνεπάγεται μια κοινωνικο-οικολογική μετάβαση, ένα αντίστοιχο οικολογικά ευαίσθητο μοντέλο είναι απαραίτητο για την κινητοποίηση όλων των σχετικών ενδιαφερομένων. Ως εκ τούτου, έχουμε την επέκταση του QRH στο μοντέλο της Πενταπλής Έλικας (QNH), συμπεριλαμβάνοντας το φυσικό περιβάλλον ως νέο στοιχείο και νέο υποσύστημα για μοντέλα γνώσης και καινοτομίας. Με τη συμπερίληψη της πέμπτης συνιστώσας, η αειφόρος ανάπτυξη και η κοινωνική οικολογία έγιναν συστατικά στοιχεία για την κοινωνική καινοτομία και την παραγωγή γνώσης (Arsova κ.α., 2020). Πιο συγκεκριμένα, το βασισμένο στην κυκλική οικονομία QNH που προτείνεται από τους Arsova κ.α. (2021) απεικονίζει το φυσικό περιβάλλον (η χωρική διάσταση του μοντέλου) ως τον πυρήνα του μοντέλου. Το περιβάλλον δεν γίνεται αντιληπτό ως απλή έλικα. Αντιθέτως, θεωρείται στο κέντρο του μοντέλου, ως μοχλός καινοτομίας, επηρεάζοντας και εμπνέοντας τις άλλες έλικες, και επιπλέον ως σημείο αναφοράς για όλες τις προσπάθειες της κυκλικής οικονομίας, με στόχο τη διατήρηση του φυσικού οικοσυστήματος. Αυτό είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου ισορροπημένης ανάπτυξης, που του επιτρέπει να οδηγήσει τη μετάβαση προς μια κυκλική οικονομία, δεδομένου ότι, σε ένα πλαίσιο κυκλικής οικονομίας, οι καινοτομίες, οι τεχνολογικές λύσεις και οι μέθοδοι παραγωγής θα πρέπει να είναι πιστές στη φύση, αναγεννητικές και αποκαταστατικές από σχεδιασμού τους (Arsova κ.α., 2020α).
References:
Arsova, S.; Genovese, A.; Ketikidis, P. H.; Alberich, J. P.; Solomon, A. Implementing Regional Circular Economy Policies: A Proposed Living Constellation of Stakeholders. Sustainability (2021). 13, 4916. https://doi.org/10.3390/ su13094916
Arsova, S.; Genovese, A.; Georgantzis‐Garcia, D.; Kennedy, S.; Solomon, A.; Ketikidis, P.H.; Yoon, M. Circular Economy Implementation at a Regional Level: A Preliminary Review. ReTraCe Project Deliverable D4.1 (2020). Available online: http://www.retrace‐itn.eu/wp‐content/uploads/2020/04/ReTraCE‐D4.1.pdf
Arsova, S.; Genovese, A.; Georgantzis‐Garcia, D.; Ketikidis, P.H.; Lowe, B.; Solomon, A.; Yoon, M. Mapping Stakeholder Interactions for Designing CE Policies in Regional Contexts. ReTraCe Project Deliverable D4.2 (2020a). Available online: http://www.retrace‐itn.eu/wp‐content/uploads/2020/07/ReTraCE‐D4.2.pdf
Committee of the Regions (CoR). Is the Green Deal fit for Combating Climate Change in EU Regions and Cities; (2020). Commission for the Environment, Climate Change and Energy, European Commission: Brussels, Belgium.
Committee of the Regions (CoR). The Local and Regional Dimension in the New Circular Economy Action Plan; (2020a). Commission for the Environment, Climate Change and Energy, Committee of the Regions: Brussels, Belgium.
Committee of the Regions (CoR). Implementing a Place‐Based Approach to EU Industrial Policy Strategy (2019). Available online: https://cor.europa.eu/en/engage/studies/Documents/CoR_Industry.pdf
European Commission. A New Circular Economy Action Plan For a Cleaner and More Competitive Europe; COM (2020). 98 final; European Commission: Brussels, Belgium, 2020. Available online: https://eur‐lex.europa.eu/legal‐content/EN/TXT/?qid=1583933814386&uri=COM:2020:98:FIN
European Commission. Closing the Loop—An EU Action Plan for the Circular Economy; COM (2015). 614 final; European Commission: Brussels, Belgium, 2015. Available online: https://eur‐lex.europa.eu/legal‐content/EN/TXT/?uri=CELEX:52015DC0614
OECD. The Circular Economy in Cities and Regions: Synthesis Report; (2020). OECD Urban Studies; OECD Publishing: Paris, France, doi:10.1787/10ac6ae4‐en.
Prof. Panayiotis H. KETIKIDIS, BSc, MSc, PhD, CITY College, University of York Europe Campus, South-East European Research Centre (SEERC) and Sanja Arsova, BSc, MSc, PhD©, South-East European Research Centre (SEERC), Sheffield University Management School : “The Quintuple Helix Model (QHM) for more inclusive and systemic transition towards Circular Economy (CE)” © Diamond Pages Magazine | November 2022 |
About The Author
