Γεώργιος Παπαϊωάννου: Ποιος είναι ο ορισμός του Μουσείου σήμερα; |

Ποιος είναι ο ορισμός του Μουσείου σήμερα: Γεώργιος Παπαϊωάννου, Αναπληρωτής Καθηγητής Μουσειολογίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο

Στις 24 Αυγούστου 2022, στην Πράγα της Τσεχίας, στο πλαίσιο του μεγάλου διεθνούς Συνεδρίου του ICOM – International Council of Museums, που κάθε τρία χρόνια συγκεντρώνει τους ειδικούς των μουσείων ανά τον κόσμο για να συναποφασίσουν τα των μουσείων, είχαμε τον νέο ορισμό του Μουσείου. Μετά από έξι χρόνια διαβουλεύσεων και μετά την άκαρπη προσπάθεια στο Κυότο της Ιαπωνίας το 2019, το ICOM κατέληξε στον ορισμό που παρουσιάζεται εδώ. Ήμουν κι εγώ εκεί, και στο Κυότο και στην Πράγα, με την ιδιότητα του μουσειολόγου, του ερευνητή των μουσείων, του καθηγητή μουσειολογίας.

Διευθύνω τις εργασίες του Ερευνητικού Εργαστηρίου Μουσειολογίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, στο Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας, όπου κατέχω την καθηγητική έδρα της μουσειολογίας και της ψηφιακής πολιτισμικής κληρονομιάς στη βαθμίδα του αναπληρωτή καθηγητή. Τα τελευταία χρόνια έχω επίσης υπηρετήσει ως καθηγητής στο Κατάρ (University College London in Qatar) και στην Κύπρο (Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου).

Γεννήθηκα, μεγάλωσα και σπούδασα στα Γιάννενα, για να συνεχίσω με μεταπτυχιακές σπουδές, διδακτορική διατριβή, ανασκαφές και μουσεία στην Αγγλία, στην Ισπανία, στη Γαλλία, στον Αραβικό κόσμο (Συρία, Ιορδανία, Ομάν, Κατάρ) και στην Αμερική. Με σημείο μουσειακής και αρχαιολογικής αναφοράς την ανασκαφή στη Νεκρά Θάλασσα και το Μουσείο στη Χαμηλότερη Περιοχή της Γης (Museum at the Lowest Place on Earth, Dead Sea, Jordan, -300 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας), καταπιάνομαι με το μουσείο, τους ρόλους, τις αξίες και τις σημασίες του εδώ και καιρό.

Έτσι, τον Αύγουστο του 2022, συγκεκριμένα στις 24 Αυγούστου, ημέρα Τετάρτη, στην Πράγα της Τσεχίας, έζησα από κοντά μια ιστορική στιγμή: τον νέο ορισμό του μουσείου από το ICOM – International Council of Museums.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά:

Πώς φτάσαμε ως εδώ; Το μουσείο στην ιστορική του πορεία.

Πρόκειται για θεσμό από την ελληνική αρχαιότητα. Στην αρχή ήταν το τέμενος των Μουσών, των εννέα θυγατέρων του Δία και της Μνημοσύνης. Η Κλειώ, η Ευτέρπη, η Θάλεια, η Μελπομένη, η Τερψιχόρη, η Ερατώ, η Πολύμνια, η Ουρανία και η Καλλιόπη, από κοντά και η μητέρα τους η Μνημοσύνη, προστάτευαν τις τέχνες και τα γράμματα, όπως δηλώνει το όνομα της καθεμιάς (ενδεικτικά η Καλλιόπη, κάλλος + έπος, η μούσα της επικής ποίησης, του Ομήρου), και μαζί τη μνήμη (Μνημοσύνη).

Οι εννέα Μούσες: ψηφιδωτό δάπεδο από τη Σελεύκεια, 2ος αι. π.Χ.

Σύντομα το μουσείο μετουσιώθηκε σε χώρο τέχνης και ποίησης. Πόλεις χαρακτηρίστηκαν μουσεία, ενώ η γνωστή μας Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας ήταν μέρος του Μουσείου της Αλεξάνδρειας, ενός χώρου τον οποίο ίδρυσε ο Πτολεμαίος Α΄ Σωτήρ τον 4^ο αι. π.Χ., για να συγκεντρώσει εκεί όλη τη γνώση της ανθρωπότητας.

Έκτοτε, πολλοί και διάφοροι συγκέντρωναν και εξέθεταν αντικείμενα σε μικρότερα ή μεγαλύτερα κοινά. Η έμφαση ήταν πάντοτε στην έκθεση και στην προβολή. Οι Ρωμαίοι στις επαύλεις τους εξέθεταν αγάλματα (εμπνευσμένα) από την ελληνική αρχαιότητα. Οι βασιλείς και οι πρίγκηπες του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης συνέλεγαν πίνακες ζωγραφικής και άλλα έργα τέχνης. Οι ευρωπαίοι αποικιοκράτες μάζευαν περίεργα αντικείμενα και πλάσματα από τις αποικίες από τον 15^ο αιώνα και μετά. Οι δυτικοί περιηγητές επιδίδονταν σε λεηλασίες της Ανατολής (βλ. Έλγιν, Τσεσνόλα, κ.ά.), ενώ οι ηγέτες των εθνικών κρατών από τον 18^ο αιώνα μετέτρεπαν τα παλάτια σε εθνικά μουσεία (βλ. Λούβρο) για την εδραίωση εθνικών ταυτοτήτων.

Δωμάτιο Περίεργων Αντικειμένων. Museum Wormiani Historia 1655

Στους πιο κοντινούς μας αιώνες οι ιδιώτες έχοντες επένδυαν τις περιουσίες τους σε αντικείμενα τέχνης και γίνονταν συλλέκτες, ενώ οι επιτήδειοι εκμεταλλεύονταν πολέμους και τη φτώχεια, για να εμπορεύονται αρχαιότητες και άλλα αντικείμενα που κατέληγαν σε συλλογές και μουσεία του κόσμου.

Από την άλλη πλευρά, ο 20ός αιώνας είχε και την εμφάνιση του ICOM – International Council of Museums, του διεθνούς οργανισμού για τα μουσεία, ο οποίος μελετά και ορίζει το μουσείο, τον χαρακτήρα και τις πολιτικές/στρατηγικές του από την ίδρυσή του το 1946.

Το μουσείο σήμερα.

Τις τελευταίες δεκαετίες, το μουσείο έχει ανοίξει τις πόρτες του σε όλο και περισσότερους/ες, οργανώνει εκδηλώσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, και έχει αποκτήσει και ψηφιακό εαυτό. Έχει πλέον πολλούς και ποικίλους ρόλους. Δοκιμάστηκε κατά την περίοδο των εγκλεισμών της πανδημίας πρόσφατα, και επανορίστηκε τον Αύγουστο του 2022 στην Πράγα. Ιδού ο νέος ορισμός:

«A museum is a not-for-profit, permanent institution in the service of society that researches, collects, conserves, interprets and exhibits tangible and intangible heritage. Open to the public, accessible and inclusive, museums foster diversity and sustainability. They operate and communicate ethically, professionally and with the participation of communities, offering varied experiences for education, enjoyment, reflection and knowledge sharing».

Η απόδοσή του στα ελληνικά, της οποίας έχω τη χαρά και την τιμή να επιλαμβάνομαι σε συνεργασία με το Ελληνικό Τμήμα του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων και το αδελφό Τμήμα Ξένων Γλωσσών, Μετάφρασης και Διερμηνείας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί, αλλά έχει προς το παρόν ως εξής:

«Το Μουσείο είναι ένας μόνιμος θεσμός μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, στην υπηρεσία της κοινωνίας, που έχει ως έργο του την έρευνα, τη συλλογή, τη συντήρηση, την ερμηνεία, και την έκθεση τεκμηρίων υλικής και άυλης κληρονομιάς. Χώροι ανοιχτοί στο κοινό, με ευκολία πρόσβασης και χωρίς αποκλεισμούς, τα μουσεία προωθούν την πολυμορφία και τη βιωσιμότητα. Τα μουσεία λειτουργούν και επικοινωνούν βάσει δεοντολογικών και επαγγελματικών κριτηρίων και, παράλληλα, δίνουν τη δυνατότητα σε διαφορετικές κοινότητες να συμμετέχουν. Στο πλαίσιο αυτό, τα μουσεία προσφέρουν ποικίλες εμπειρίες με στόχο την εκπαίδευση, την ψυχαγωγία, τον αναστοχασμό και τον διαμοιρασμό γνώσεων».

Τι διαβάζουμε εδώ: ότι τα μουσεία δεν (πρέπει να) είναι μόνο χώροι έκθεσης και προβολής. Στοχεύουν στη γνώση, στην ψυχαγωγία, στην έμπνευση, στην εκπαίδευση. Δεν εκθέτουν μόνο, αλλά ερευνούν, συντηρούν και ερμηνεύουν. Οφείλουν να είναι ανοικτά σε όλους/ες, να φροντίζουν για την πρόσβαση στην πληροφορία, να ενθαρρύνουν τη συμμετοχικότητα κάθε ατόμου και κάθε κοινότητας χωρίς αποκλεισμούς. Καλούνται να έχουν όχι μόνο στόμα, αλλά και ώτα ευήκοα και χέρια συνεργάσιμα. Οφείλουν να έχουν άποψη την οποία μοιράζονται, αλλά δεν επιβάλλουν. Δεδομένου ότι μουσείο δεν είναι μόνο το Λούβρο, το Βρετανικό Μουσείο, το Πράδο, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αλλά μουσείο είναι κάθε μουσειακή συλλογή στην πόλη και στη γειτονιά μας, κάθε έκθεση του υλικού ή/και του άυλου πολιτισμικού μας αποθέματος, κάθε κλειστός ή/και ανοικτός χώρος πολιτισμικής κληρονομιάς, καλούμαστε όλοι και όλες να επιβεβαιώσουμε (ή όχι) τα παραπάνω.

Το σύγχρονο μουσείο (πρέπει να) είναι χώρος διαλόγου, επικοινωνίας, αλληλοκατανόησης, συναντίληψης και δημοκρατίας. Είναι; Αυτό θα το πείτε εσείς! Το ICOM αποφάνθηκε. Όμως, το πραγματικό ερώτημα είναι όχι τι είναι μουσείο, αλλά τι είναι μουσείο για σας! Για τον καθένα και την καθεμία από εμάς, για όλους/ες μαζί, για τον καθένα ξεχωριστά! Ας το σκεφτούμε, ας το μοιραστούμε, ας το επανεξετάσουμε!

ICOM Prague 2022. Πηγή: Georgios Papaioannou
Οι εννέα Μούσες: ψηφιδωτό δάπεδο από τη Σελεύκεια, 2^ος αι. π.Χ. Πηγή: http://www.sci-news.com/archaeology/science-mosaics-ancient-city-zeugma-02307.html
Δωμάτιο Περίεργων Αντικειμένων. Museum Wormiani Historia 1655. Πηγή: 2. By Ole Worm, https://wellcomeimages.org/indexplus/obf_images/10/eb/3a29835466b65ed294e2f9353c95.jpgGallery: https://wellcomeimages.org/indexplus/image/L0000128.htmlWellcome Collection gallery (2018-03-31): https://wellcomecollection.org/works/mzvgyzbt CC-BY-4.0, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=35855157

Γεώργιος Παπαϊωάννου, Αναπληρωτής Καθηγητής Μουσειολογίας: “Ποιος είναι ο ορισμός του Μουσείου σήμερα” © Diamond Pages Magazine | November 2022 |