Πέτρος Σφηκάκης: Άλματα στη θεραπεία των αυτοάνοσων παθήσεων

Τα εντυπωσιακά ευρήματα της μελέτης μας για την αύξηση του προσδόκιμου ζωής των Ελλήνων με αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα προφανώς οφείλονται και στην πρόσβαση κάθε πάσχοντος στις ολοένα και πιο αποτελεσματικές φαρμακευτικές θεραπείες.

Τα φλεγμονώδη ρευματικά νοσήματα αναφέρονται και σαν ‘αυτοάνοσα’ και είναι χρόνια παθολογικά νοσήματα χωρίς γεωγραφική διαφοροποίηση. Αφορούν περίπου 200.000 Ελληνίδες και Έλληνες, είναι συχνότερα στις γυναίκες, αρχίζουν σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμη και στην παιδική, και η ακριβής αιτιολογία τους παραμένει σκοτεινή. Γενετικοί παράγοντες επηρεάζουν την εμφάνιση τους, όπως άλλωστε συμβαίνει για κάθε παθολογικό χρόνιο νόσημα, ωστόσο η φύση των παραγόντων αυτών, ή του τρόπου που κληρονομούνται δεν είναι γνωστή. Αν και πολλοί νομίζουν ότι οι κλιματολογικές συνθήκες ή ο τρόπος ζωής (άσκηση, διατροφή, επάγγελμα, τόπος διαμονής), σχετίζονται με την αιτιολογία των αυτοάνοσων ρευματικών νοσημάτων, δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα επιστημονικά στοιχεία που να δείχνουν ουσιαστική σχέση. Από την άλλη μεριά, το χρόνιο στρες, το κάπνισμα και η παχυσαρκία μπορούν να πυροδοτήσουν την εμφάνιση των νοσημάτων που συνήθως εκδηλώνονται με πόνους στις αρθρώσεις, τα οστά και τους μύες.

Με πόνους στις αρθρώσεις εκδηλώνεται επίσης η εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα, χωρίς ωστόσο να είναι αυτοάνοσο νόσημα. Εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα θα παρουσιάσουν, αναπόφευκτα, όλες και όλοι στην τρίτη ηλικία, αν και ο καθένας με διαφορετική βαρύτητα. Η εκφυλιστική οστεοαρθρίτιδα οφείλεται στην φθορά που υφίστανται οι χόνδροι των αρθρώσεων με την πάροδο των δεκαετιών, όπως άλλωστε συμβαίνει με κάθε όργανο του σώματος. Δυστυχώς ακόμη δεν έχει βρεθεί φάρμακο που να αποτρέπει η να καθυστερεί την φθορά. Αντίθετα από ότι συμβαίνει στα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα, ο πόνος της εκφυλιστικής οστεοαρθρίτιδας δεν είναι συνεχής και σοβαρός, και στους περισσότερους δεν εμποδίζει την καθημερινότητα, που ούτως η άλλως αναμένεται να επηρεασθεί αρνητικά στην τρίτη ηλικία. Εν τούτοις, επειδή ορισμένοι καταπονούν περισσότερο τις αρθρώσεις, αλλά και για γενετικούς/κληρονομικούς λόγους, η φθορά του χόνδρου μπορεί να καταλήξει στη χειρουργική ορθοπεδική επέμβαση, δηλαδή σε αρθροπλαστική των γονάτων, η/και των ισχίων.

Μεταξύ των αυτοάνοσων ρευματικών νοσημάτων το συχνότερο είναι η ρευματοειδής αρθρίτιδα από την οποία πάσχουν περίπου 70.000 Ελληνίδες και Έλληνες. Άλλα συχνά νοσήματα που μπορεί να εκδηλώνονται με παρόμοιο τρόπο και αφορούν πάνω από άλλους 100.000 πάσχοντες στη χώρα μας είναι οι λεγόμενες σπονδυλοαρθροπάθειες, με συχνότερη την αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα και την ψωριασική αρθρίτιδα, ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, η ρευματική πολυμυαλγία, και η κροταφική αρτηρίτιδα. Επίσης, υπάρχουν και σπάνια ρευματικά νοσήματα με συχνότητα μικρότερη από 0.05 % στον πληθυσμό το καθένα, όπως η συστηματική σκληροδερμία, η φλεγμονώδης μυοπάθεια, το πρωτοπαθές σύνδρομο Sjögren, οι συστηματικές αγγειίτιδες, η νόσος Αδαμαντιάδη-Behcet και διάφορα αυτοφλεγμονώδη σύνδρομα.

Σύμφωνα με τα δημοσιευμένα αποτελέσματα πρόσφατης μελέτης μας σε όλο τον ελληνικό πληθυσμό η συχνότητα των αυτοάνοσων ρευματικών νοσημάτων αυξήθηκε περίπου 20% την τετραετία 2020-2023 συγκριτικά με την προηγούμενη τετραετία 2016-2019, κάτι που έχει αναφερθεί και για άλλες χώρες. Στην αύξηση αυτή ενδεχομένως συνέβαλε η πανδημία COVID-19 αυτή καθ’εαυτή, καθώς και το προσωπικό/κοινωνικό άγχος και το χρόνιο στρες που συνόδευσε τον παρατεταμένο περιορισμό.

Οριστική θεραπεία για τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα σήμερα δεν υπάρχει, ωστόσο εάν η φλεγμονή πάψει να είναι ενεργή με τα φάρμακα, δηλαδή εάν υφεθεί, τότε η ζωή συνεχίζεται φυσιολογικά. Η έγκαιρη διάγνωση είναι βεβαίως καθοριστική για την αποτελεσματική αντιμετώπιση. Έτσι, αν και δεν ισχύει ότι κάθε μυοσκελετικός πόνος κρύβει ένα αυτοάνοσο νόσημα, επίμονοι πόνοι στις αρθρώσεις, το σκελετό ή τους μύες που διαρκούν αρκετές ημέρες και δεν περνούν με απλά παυσίπονα πρέπει να διερευνώνται ώστε να αποκλεισθει η αυτοάνοση αρθριτιδα. Στους πάσχοντες από αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα μπορεί να συνυπάρχει φλεγμονή άλλων οργάνων διότι σε ορισμένους προσβάλλονται επίσης οι πνεύμονες, η καρδιά, τα μάτια, το δέρμα, το έντερο, ή τα νεφρά. Αν και κάποιοι προσφεύγουν για τους πόνους στις αρθρώσεις αρχικά σε ορθοπεδικό ιατρό, τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα αφορούν την Παθολογία και την υπο-ειδικότητα της, την Ρευματολογία.

Η αρχική διάγνωση της αυτοάνοσης ρευματικής παθήσεως είναι κλινική, δηλαδή βασίζεται στην πορεία και στους χαρακτήρες των μυοσκελετικών πόνων, σε συνδυασμό με την παρουσία η απουσία άλλων συμπτωμάτων. Πρέπει να τονιστεί ότι η εικόνα κάθε πάσχοντος είναι ιδιαίτερη, ακριβώς διότι στα νοσήματα αυτά υπάρχει μεγάλο φάσμα κλινικών εκδηλώσεων. Δύο πάσχοντες π.χ. από ρευματοειδή αρθρίτιδα μπορεί αρχικά να παρουσιάζουν τελείως διαφορετικά συμπτώματα. Η διάγνωση δεν είναι πάντα εύκολη διότι, αντίθετα απ’ ότι νομίζουν πολλοί, δεν υπάρχουν ειδικές εργαστηριακές εξετάσεις ή βιοδείκτες. Ωστόσο, ο παθολόγος-ρευματολόγος είναι σε θέση να αποκλείσει ή να διαγνώσει ένα ρευματικό νόσημα εγκαίρως. Εν συνεχεία, η θεραπευτική αγωγή πρέπει να αρχίσει άμεσα, ούτως ώστε η φλεγμονή κατ’ αρχήν να υποχωρήσει, αλλά και να διατηρηθεί σε μακροχρόνια ύφεση. Με την κατάλληλη σε κάθε περίπτωση θεραπεία, η πλειοψηφία έχει φυσιολογική ζωή παρά το γεγονός ότι τα νοσήματα είναι χρόνια. Σε αντίθετη περίπτωση, η αυτοάνοση ρευματική πάθηση εξελίσσεται και μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις, να οδηγήσει σε κινητική αναπηρία, αλλά και να απειλήσει ακόμη και τη ζωή. Όπως έχουν δείξει και δικές μας μελέτες, στην καρδιαγγειακή θνητότητα των νοσημάτων συμβάλλει και η επιταχυνόμενη αθηροσκλήρυνση που οφείλεται στην χρόνια φλεγμονή.

Ήδη από την δεκαετία του 1980 χρησιμοποιήθηκαν αποτελεσματικά φάρμακα, όπως η μεθοτρεξάτη, που βελτίωσαν σημαντικά την πορεία των αυτοάνοσων ρευματικών νοσημάτων αλλά και την ποιότητα της ζωής των πασχόντων. Η φυσικοθεραπεία και τα ιαματικά λουτρά μπορεί να προσφέρουν προσωρινή ανακούφιση από τους πόνους, αλλά δεν έχουν θεραπευτική αξία. Πρακτικές συμβουλές που βελτιώνουν την ποιότητα της ζωής και συμβάλλουν στην καλύτερη αντιμετώπιση της πάθησης είναι σημαντικές, αλλά διαφέρουν για κάθε ασθενή, ανάλογα με την ηλικία και τις συ νοσηρότητες, τη μορφή και την χρονική φάση του ρευματικού νοσήματος. Οι εναλλακτικές θεραπείες όχι μόνον δεν προσφέρουν κάτι, αλλά μπορεί να είναι επικίνδυνες καθώς χάνεται πολύτιμος χρόνος.

Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια έχουν υπάρξει άλματα στην θεραπευτική αντιμετώπιση των νοσημάτων. Ουσιαστικά, η επανάσταση στην Παθολογία ήρθε το 1998 όταν χρησιμοποιήθηκε η πρώτη βιολογική θεραπεία, ένα φάρμακο που αδρανοποιεί μια συγκεκριμένη ουσία του οργανισμού, την φλεγμονώδους πρωτεΐνης TNF. Η πρωτεΐνη αυτή έχει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη και την εξέλιξη της αυτοάνοσης φλεγμονής στην άρθρωση, το έντερο, το δέρμα και τα μάτια. Τα φάρμακα ονομάσθηκαν αντι-TNF βιολογικοί παράγοντες και χρησιμοποιούνται έκτοτε με μεγάλη επιτυχία στην θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας, της ψωριασικής αρθρίτιδας και της νόσου Αδαμαντιάδη-Behcet. Περίπου στα 2/3 των ασθενών με αυτές τις παθήσεις που δεν απαντούν ικανοποιητικά στα παλαιότερα φάρμακα, η χορήγηση αντι-TNF παράγοντα προκαλεί άμεση υποχώρηση της φλεγμονής, που μάλιστα διαρκεί επ’ αόριστον εφόσον η θεραπεία συνεχίζεται. Σήμερα υπάρχουν παγκοσμίως άνω των 50.000.000 ασθενών που έχουν λάβει ή λαμβάνουν αντι-TNF παράγοντες.

ΝΕΩTEΡOI ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ, ΓΙΑ ΟΛΑ ΠΛΕΟΝ ΤΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ

Μετα από την εισαγωγή των αντι-TNF παραγόντων, που είναι πλέον πέντε διαφορετικά φάρμακα, χρησιμοποιήθηκαν και χρησιμοποιούνται άλλοι 15 τουλάχιστον βιολογικοί παράγοντες, και κάθε χρόνο προστίθενται νέοι. Οι ενδείξεις και οι αντενδείξεις αυτών των φαρμάκων τροποποιούνται συνεχώς καθώς όλο και περισσότερη εμπειρία συσσωρεύεται. Οι παρενέργειες τους είναι αντιμετωπίσιμες, ενώ οι προφυλάξεις και οι προϋποθέσεις με τις οποίες πρέπει να χορηγούνται διαφέρουν στα διάφορα νοσήματα, αλλά και από ασθενή σε ασθενή με το ίδιο νόσημα. Βιολογικοί παράγοντες χορηγούνται σήμερα σε όλες τίς αυτοάνοσες ρευματικές παθήσεις. Ορισμένα φάρμακα εξουδετερώνουν άλλες πρωτεΐνες εκτός της TNF, οι οποίες επίσης εμπλέκονται άμεσα στην φλεγμονή (Ιντερλευκίνες -1, -6, -12/23, -23, -17a, -17f, Blys, ιντερφερόνη, JAK κινάσες). Ορισμένοι άλλοι βιολογικοί παράγοντες δυσκολεύουν την επιθετική λειτουργία κυττάρων που εμπλέκονται με διαφόρους μηχανισμούς στη αυτοάνοση φλεγμονή, όπως τα Β-λεμφοκύτταρα και τα Τ-λεμφοκύτταρα. Δίδονται ενδοφλεβίως η υποδορίως ανά τακτά χρονικά διαστήματα, η από το στόμα καθημερινά. Το πότε, σε ποιόν και για πόσο καιρό θα χορηγηθούν είναι συν-απόφαση του ειδικού και του καλώς πληροφορημένου πάσχοντος. Η ασφάλεια των βιολογικών παραγόντων έχει πλέον τεκμηριωθεί και κάθε ασθενής που πρέπει να λάβει βιολογική θεραπεία θα έχει τελικά περισσότερα προβλήματα εάν καθυστερήσει λόγω του φόβου των παρενεργειών. Η μεγαλύτερη εμπειρία στην χρήση των βιολογικών παραγόντων υπάρχει στη ρευματοειδή αρθρίτιδα, που πριν την εποχή των βιολογικών παραγόντων ονομαζόταν και ‘παραμορφωτική, όρος που έχει πλέον καταργηθεί. Βιολογικοί παράγοντες ωστόσο δεν είναι απαραίτητο να δοθούν σε κάθε ασθενή με ρευματοειδή αρθρίτιδα, διότι παλαιότερα φάρμακα μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματικά.

Τέλος, σύμφωνα με άλλη μελέτη της ερευνητικής μας ομάδας που δημοσιεύτηκε αντλώντας δεδομένα από την πλατφόρμα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης στην Ελλάδα αναφορικά με την θνητότητα του πληθυσμού την πενταετία 2015-2019, οι πάσχοντες από ρευματοειδή αρθρίτιδα εμφανίζουν πλέον το ίδιο προσδόκιμο ζωής συγκριτικά με τον γενικό πληθυσμό. Ακόμη υψηλότερο προσδόκιμο ζωής έχουν σήμερα οι πάσχοντες από ψωριασική αρθρίτιδα και αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα, που εξηγείται από την γενικότερη ιατρική φροντίδα που έχουν ως χρονίως πάσχοντες. Τα ευρήματα αυτά αποδίδονται στη βελτίωση των προτύπων φροντίδας σε συνδυασμό με τα άλματα στην θεραπεία που έχουν αλλάξει την πρόγνωση της αυτοάνοσης αρθρίτιδας, μετατρέποντας την από ανίατη σε διαχειρίσιμη χρόνια πάθηση. Επιπλέον, η έγκαιρη διάγνωση, αλλά και η εστίαση στον «ασθενή» και όχι μόνο στη «νόσο» έχουν συμβάλλει καθοριστικά στην επίτευξη καλύτερων εκβάσεων. Τα εντυπωσιακά ευρήματα της μελέτης μας για την αύξηση του προσδόκιμου ζωής των Ελλήνων με ρευματικά νοσήματα προφανώς οφείλονται και στην πρόσβαση κάθε πάσχοντος στις ολοένα και πιο αποτελεσματικές βιολογικές θεραπείες. Γενικά, η προοπτική για ακόμη καλύτερη αντιμετώπιση των νοσημάτων αυτών είναι μεγάλη και πολλά άλλα φάρμακα είναι σε κλινικές μελέτες που διενεργούνται σήμερα. Οι λεγόμενες ‘κυτταρικές θεραπείες’, που ξεκίνησαν με επιτυχία για την οριστική αντιμετώπιση των νεοπλασιών, δοκιμάζονται ήδη και σε σοβαρά αυτοάνοσα νοσήματα. H αισιοδοξία για την οριστική θεραπεία των αυτοάνοσων ρευματικών παθήσεων τα επόμενα χρόνια είναι πλεον σήμερα δικαιολογημένη περισσότερο από ποτέ.

Πέτρος Π. Σφηκάκης, Καθηγητής Παθολογίας – Ρευματολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Γενική Κλινική ΙΑΣΩ: “Άλματα στη θεραπεία των αυτοάνοσων παθήσεων” | Date: 05/03/2025 © Energizing Greece Magazine | 4th Edition March – April 2025 |

#EnergizingGreece

#EnergizingGreeceMagazine

#BePartOfTomorrowsWorld

#FollowTheLeadersOfE

#GrowthEffectForGreece

#FollowThePioneers

#GreeceIsTheDestination

#RegionsOfGreece

#PrimeMinistersOfDelphi

#WordExcellence

#ShowcasingSuccess

#ViewOfUniqueness

#AsDoneByTheBest

#Runway

#NetZeroEnergy

#ForThePlanetWeDreamOfLivingIn

#Publishing

#TopicsWorthToBePublished

#LetsComeTogetherToConquerTheFuture

#HarmonizePeopleWithNature

About The Author