Driving the future, Μία φράση που ταιριάζει απόλυτα στον προκλητικό και γεμάτο αντιφάσεις χώρο της επικοινωνίας και των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, έναν χώρο που προκαλεί το μέλλον με απερίγραπτες ταχύτητες, νέες τεχνολογίες, αμφιλεγόμενους συχνά ηθικούς κανόνες, νέους τρόπους μετάδοσης της είδησης, αλλά και τους μεταβαλλόμενους κανόνες της ελεύθερης αγοράς. Πάει πολύς καιρός –αρχές ’90–, όταν ο δημοσιογράφος και καθηγητής του αμερικανικού πανεπιστημίου ΜΙΤ Νόαμ Τσόμσκυ δήλωνε ότι:
«Μια προσπάθεια να εκδημοκρατίσουμε τα ΜΜΕ θα έχει πολύ στενά όρια. Είναι σαν να ρωτάει κανείς με ποιον τρόπο θα κάνουμε τις επιχειρήσεις πιο δημοκρατικές. Η εξουσία στην εποχή μας ανήκει στα Μέσα, και φυσικά κανενός είδους επανάσταση δεν είναι σε θέση να αλλάξει τα πράγματα. Το μόνο που θα μπορούσε ίσως να πετύχει κανείς είναι να εκμεταλλευτεί τα όρια του συστήματος».
Αλλά η δύναμη των ΜΜΕ δεν υπήρξε ποτέ οριοθετημένη. Αντίθετα, κατέχουν εδώ και καιρό κυρίαρχο ρόλο στη ζωή των ανθρώπων. Εισέρχονται με ευκολία στην καθημερινότητά τους, τη διαμορφώνουν ανάλογα με τρόπο τέτοιο, ώστε η εικόνα μας για τον κόσμο να εξαρτάται από τη σωστή ή μη λειτουργία του.
Έτσι, είναι σίγουρο ότι ο τρόπος με τον οποίο θα μπορούσε κανείς να εκμεταλλευτεί τα όρια μιας επέμβασης στον οπτικό και πνευματικό μας κόσμο καθορίζεται από τους νόμους μιας χώρας, την παιδεία των θεατών, το επίπεδο μόρφωσης και πολιτισμού του κοινού, αλλά και την ικανότητά του να φιλτράρει τους τυχόν μηχανισμούς παραπλάνησης.
Εξάλλου, διεθνούς βεληνεκούς βαρόνοι των media, όπως ο Ρούπερτ Μέρντοχ, ο σύγχρονος πολίτης Κέην, και ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι, μέσα από τεράστιες συγχωνεύσεις και έξυπνη εξαπάτηση του κόσμου, απέκτησαν μυθικά κέρδη και πούλησαν το δικό τους ιδεολογικό και κοινωνικό μοντέλο σε εκατομμύρια θνητούς, που φυσικά δεν διέθεταν τα κατάλληλα αντισώματα προκειμένου να αντισταθούν στο προσφερόμενο θέαμα.
Είναι γεγονός, επίσης, ότι η πολιτική παγκοσμιοποίηση και η παγκοσμιοποίηση της πληροφόρησης, ήτοι η αύξηση της ροής της πληροφόρησης μεταξύ γεωγραφικά μακρινών περιοχών, ξεκίνησαν από τα κανάλια και τα έντυπα αυτών των επιχειρηματιών που άφησαν στην ΕΙΔΗΣΗ το δικό τους ίχνος.
Άλλωστε, αυτοί πρώτοι γνώριζαν ότι παγκοσμιοποίηση είναι η αυτονόμηση όλων εκείνων των παραμέτρων –οικονομία, επικοινωνία βασικά– οι οποίες μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες είχαν σύνορα μέσα σε ένα κράτος-προστάτη. Η τηλεόραση, η ψηφιοποίηση της δημοσιογραφίας και η άνοδος του μοντέλου των social media έγιναν τα εργαλεία της σταδιακής χειραγώγησης ενός ευρύτερου κοινού, που δεν ορίζεται από σύνορα, αλλά επεκτείνεται σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης.
Και ρωτάμε: Είναι κακή διεθνώς η επίδραση των ΜΜΕ;
Μήπως οδηγούν σε μία παγκόσμια ανάλωση πνευματικού υποπροϊόντος, σε ανάγνωση –μέσα από παραμορφωτικό φακό– των γεγονότων που ταράζουν τον πλανήτη, σε υιοθέτηση αμφιλεγόμενων ανθρώπινων προτύπων και τρόπου σκέψης, σε παρεξηγήσεις, σε σύγχυση ιδεών;
Τα ΜΜΕ δεν έχουν μονολιθική αντιμετώπιση για όλα τα θέματα, όπως λέει ο Τσόμσκυ. Είναι ικανά όμως να χειραγωγήσουν την ευρύτερη πια κοινή γνώμη και να την οδηγήσουν σε λάθος μονοπάτια. Παράδειγμα το γαλλικό περιοδικό ποικίλης ύλης «Marianne», που μετά τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία έβγαλε εξώφυλλο ζητώντας συγγνώμη από τους αναγνώστες. Είχε, λέει, ξεγελαστεί από ψευδείς πληροφορίες και ξεγέλασε το κοινό γύρω από την πραγματικότητα. Αυτή η συγγνώμη ίσως να ήταν και η αρχή, μικρή αλλά εμβληματική, για την αλλαγή μιας νοοτροπίας.
Αρκετά αργότερα, εξάλλου, το EUROPEAN COMMUNICATION INSTITUTE (ECI) έβγαλε ανακοίνωση με θέμα την αριστοποίηση του δημοσιογραφικού λειτουργήματος και των επαγγελμάτων επικοινωνίας, με έμφαση στην αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας. Σύμφωνα με τους ειδικούς του Ινστιτούτου, η τέχνη του δημόσιου λόγου μπορεί να εξελιχθεί μέσα από τη χρήση των νέων τεχνολογιών, τη σύνθετη παιδεία και την ενσυνειδησία. Η ψηφιοποίηση της δημοσιογραφίας, εξάλλου, μπορεί κάλλιστα –όπως γράφει και πρόσφατο άρθρο του περιοδικού «New Yorker»– να συνυπάρξει με την κλασική, «αργή» δημοσιογραφία, στην προσπάθεια κατάκτησης μιας βαθύτερης ανάλυσης της είδησης.
Το τοπίο στον χώρο των ΜΜΕ αλλάζει για μία ακόμη φορά, και το μέλλον θα υποδείξει τις διεθνείς τάσεις. Γιατί το μέλλον ξέρει να προκαλεί!
Αμαλία Χατζηευθυμίου, Advertising Antenna International